Dunja Nadjézjda Hak

Escher was in de eerste plaats een graficus. Toch heeft hij ook diverse ontwerpen gemaakt voor kunst in de openbare ruimte. Zo ontwierp hij voor twee scholen prachtige tegelpilaren met regelmatige vlakvullingen. De pilaren zijn onlangs gerestaureerd en verplaatst en nu zijn voor het eerst de originele tegels te zien in Escher in Het Paleis!

In een artikel in de Volkskrant van 23 februari wordt Escher op zeer ongelukkige wijze geframed, waardoor het beeld wordt gewekt dat Escher 'fout' was in de oorlog. Dat beeld is onterecht. Escher was juist geen sympathisant van de nazi's. Onze conservator Dunja Nadjézjda Hak legt uit hoe het zit.

De tentoonstelling Escher, close up is ten einde. 50.500 bezoekers hebben de afgelopen maanden genoten van een nieuwe blik op het leven en werk van Escher. De afgelopen dagen hebben we tot in de late uurtjes gewerkt om de tentoonstelling af te bouwen en de normale orde weer te herstellen. Terug naar de vaste opstelling, terug naar de orde van de dag. Dat het alledaagse ook van een waanzinnige schoonheid kan zijn, bleek ook uit Eschers foto’s. Als een vaarwel aan de tentoonstelling pik ik er nog een paar van de mooiste uit.

Het werk van Escher staat onder andere bekend om zijn optische illusies en zijn spel met perspectief. Dagelijkse onderwerpen kon Escher ongewoon maken door het standpunt of de uitsnede die hij koos. Fotografie was daarvoor de ideale voedingsbodem, dat begon al toen Escher 15 jaar was.

Maurits Cornelis Escher maakte in de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw vaak lange tochten door Italië ter inspiratie voor zijn werk. Niet alleen schetsen, maar ook foto’s maakten onderdeel uit van Eschers voorstudies.

Vorige keer schreef ik al over Eschers kunstkamer waarvan een foto bewaard is gebleven uit 1915. Wat zegt het interieur van deze kamer over de jonge Escher? Allereerst: Maurits Cornelis was geen jongen met een schamel kamertje en een paar muffe posters van mooie meisjes boven zijn bed. Dit was een serieuze jongeman met serieuze interesses die de ruimte kreeg om die uit te breiden en te etaleren.

Op 3 februari is er een nieuwe tentoonstelling geopend in Escher in Het Paleis: Escher, close up. Weinig mensen weten dat Escher een fervent fotograaf was en in deze tentoonstelling geven we voor het eerst een blik in zijn fotoarchief. Een blik die nieuwe perspectieven biedt op de kunstenaar en zijn werk. Hoe kwam deze tentoonstelling tot stand?

In de zeventiende eeuw werd het mode onder de elite om 'constkamers' aan te leggen. Escher had ook zo'n kunstkamer in het klein, maar dan een twintigste-eeuwse. Die kamer bestaat niet meer, maar gelukkig hebben we de foto's nog.

Het werk van alle grote meesters wordt geëerd, gekopieerd en gepersifleerd, maar er is geen andere kunstenaar waarvan het werk zoveel wordt getatoeëerd als dat van Escher. Nederlands grafische grootmeester is kunstenaarskoning van het beïnkte lichaam.

Escher was een meester in spelen met perspectief. En dan bedoel ik niet alleen de grootse werken die bekend zijn vanwege de daverende optische illusies en manipulatie van de realiteit. Ook eenvoudige schetsen naar het leven wist hij bijzonder te maken door de hoek die hij koos.

Stel je eens voor. Je bent kunstenaar, je maakt met passie en toewijding je eigen werk. Je zwoegt, worstelt om je ideeën te manifesteren. Je hunkert, smacht naar erkenning. Je krijgt het. Eindelijk, en masse. En dan.. Veel van de waardering komt van een publiek waar je niets mee hebt. Niets van begrijpt. Een publiek dat jouw werk ook heel anders interpreteert en anders waardeert dan je het bedoeld had. In deze aflevering in de serie over Escher en muziek focus op de ontluistering: de jaren 60.

Zomer! Tijd om te genieten van de zon en om te luieren op het strand. In Escher in Het Paleis zijn wij helemaal in de zomerstemming. In de vakantietijd laten wij zien hoe Escher zijn vakanties doorbracht. Voor het eerst zijn er foto’s te zien van zijn vakanties aan het strand in combinatie met strandmode uit het begin van de vorige eeuw.

‘Ik geloof dat er geen muziek is die mij zo ontroert..’ schreef Escher op zijn 22ste aan een vriendin over de composities van Bach. In het vorige verhaal schreef ik al over Eschers liefde voor muziek. In deze aflevering gaat het specifiek over zijn voorkeur voor een componist: Johann Sebastian Bach.

‘Het orgel werd een heel stuk groter; de pijpen reikten van de hemel tot de aarde, en de jonge man voelde zo’n sterke wind, dat hij opstond van de stenen en de lucht in vloog, midden tussen de zwaaiende zuilen door.’ Dit citaat is afkomstig uit een brief die Escher schreef in 1920 aan zijn vriend Jan. Hij is dan 22 en woont op kamers in Haarlem.

Het zijn vaak de hoogtepunten uit het oeuvre van een kunstenaar die het meeste aandacht krijgen. Logisch, de kunstenaar is op het toppen van zijn kunnen, heeft zijn stijl gevonden en stijgt uit boven zijn vroege werk. Maar is het vroege werk dan niet boeiend? Integendeel. Eschers vroege werken zijn een belofte voor de kunstenaar die hij later zal worden.

'Ik vertel erover aan allerlei mensen, maar slechts een doorgewinterde vrachtboot-passagier kan begrijpen waarover ik het heb. En die mensen ontmoet je nooit (of hoogst zelden) aan land,' schreef Escher aan zijn zoon Arthur. Escher leed aan zeekoorts. Hij had een grote liefde voor de zee en alles wat daar mee te maken had. Zijn passie voor de zee en het zeeleven vind je vaak terug in zijn werk.

'En zoo ontstond met een hoogst ironische aanknooping bij de traditie der "voorvaderen" iets totaal nieuws.' Vorige keer schreef ik al over hoe Escher werd geïnspireerd door de Laatmiddeleeuwse kunstenaar Hieronymus Bosch, deze keer komt de inspiratie uit de Gouden Eeuw. En dan specifiek: Emblemata. Deze plaatjes met praatjes leidden indirect tot zijn grote erkenning als kunstenaar.

Al jaren wachten kunstliefhebbers op wat er in 2016 staat te gebeuren. Data worden geprikt en kaarten worden besteld. Reikhalzend wordt er uitgekeken naar een overzichtstentoonstelling en talloze festiviteiten. 500 jaar geleden overleed de laatmiddeleeuwse schilder Jheronimus Bosch en dat wordt in 2016 groots herdacht. Maar wat heeft het werk van Bosch met Escher te maken? Meer dan u denkt!

Natuurlijk leeft Escher, zoals een goed kunstenaar betaamt, voort in zijn werk. Maar er is meer, veel meer. Er is een archief. Een schatkamer van familiefoto’s, reisdagboeken, brieven en agenda's.

Met minutieuze precisie is een hand weergeven. De hand houdt een bol vast. Een spiegelende bol. Met daarin de reflectie van een kunstenaar: Maurits Cornelis Escher, een van de bekendste grafische kunstenaars ter wereld. Die tot op de dag van vandaag fascineert door zijn spel met perspectief, ruimte en werkelijkheid. Het is het oeuvre van deze kunstenaar, M.C. Escher, waar ik sinds kort permanent mee mag werken. Twee weken geleden ben ik aangesteld als conservator van Escher in het Paleis. Wat een feest!