Het was Grandioos
Tot en met 8 november zou de tentoonstelling Grandioos Glas: Optische glaskunst uit Tsjechië en Slowakije te zien zijn in Escher in Het Paleis. Helaas zijn we door de realiteit ingehaald. Per 5 november zijn de deuren van het museum gesloten wegens de ontwikkelingen rondom Covid-19, voor in ieder geval twee weken. Dit betekent dat de tentoonstelling Grandioos Glas opeens abrupt ten einde kwam. Nog nagenieten van de tentoonstelling of heeft u de tentoonstelling helaas gemist? Onze conservator Judith Kadee schreef een mooi artikel over de unieke verzameling optisch glas uit de tentoonstelling.
Grafiek en glaskunst: in eerste instantie lijkt deze kunst weinig gelijkenissen te hebben. In de tentoonstelling Grandioos Glas: Optische glaskunst uit Tsjechië en Slowakije komt bij Escher in Het Paleis de grafiek van M.C. Escher toch juist samen met schitterend optisch glas. Beide kunstvormen kennen hun eigen beeldtaal en medium, maar hebben een belangrijke overeenkomst: namelijk het spelen met het oog. In zijn prenten laat M.C. Escher je meermaals vol verwondering kijken naar hetzelfde werk. Ze laten je afvragen: klopt het nu echt wat ik zie? Bij een tweede keer kijken blijkt een prent van Escher vaak ook nog andere geheimen te bevatten, die je eerder nog niet had gezien. Een speelse zoektocht die eindeloos door kan gaan.
Dit principe past ook erg goed bij optisch glas uit Tsjechië en Slowakije. Bij optisch glas gaat het om bewegen én bewogen worden. De sculpturen spelen sterk met reflectie en licht. Wanneer je er omheen loopt, zien veel glassculpturen er vanuit elke hoek anders uit. Neem bijvoorbeeld Object (2002) van Pavol Hlôška. Midden in dit kunstwerk bevinden zich snippers bladgoud. Vanuit de ene hoek lijkt dit een kleine hoeveelheid te zijn, maar als je er omheen loopt, lijken de snippers zich te verspreiden door het hele glas. Een prachtige optische illusie. Miloš Balgavý’s sculptuur Sphere (2002) is een ronde reflecterende bol die een gelijke voorkant, achterkant en zijkanten heeft. Maar omdat het glas van de bol spiegelt, ervaart de toeschouwer dat het toch heel anders zit. Het effect wordt pas echt duidelijk als je er met meerdere personen omheen loopt en je de vervorming van degene tegenover je bekijkt. Opeens is onder boven en links kan opeens rechts zijn.
Het getoonde optisch glas uit Tsjechië en Slowakije komt uit de bijzondere collectie van Stichting Modern Glas. Deze stichting is opgericht om de glaskunst uit de voormalige privécollectie van Valentine Zaremba (1936-2017) en Sam Jonker (1930-2009) te bewaren om te tonen aan een breed publiek. Sam Jonker en Valentine Zaremba waren beiden groot liefhebbers van glaskunst en verzamelden met veel passie modern glas. Hun jarenlange voorliefde heeft een unieke collectie Tsjechisch en Slowaaks optisch glas samengebracht. Ze onderhielden een goede band met de kunstenaars, waarvan de Tsjechische kunstenaar Václav Cígler misschien wel de belangrijkste is. Václav Cígler richtte in 1965 de afdeling Glas in Architectuur op aan de kunstacademie in Bratislava. Hier leidt Cígler een nieuwe generatie glaskunstenaars op, die glaskunst niet alleen ziet als toegepaste kunst, maar deze omzet in abstract-geometrische autonome kunstwerken met een eigen signatuur. De eerste sculpturen die door Jonker en Zaremba werden gekocht, waren dan ook van Cíglers hand. Daarna kochten Jonker en Zaremba meermaals glas aan van belangrijkste leerlingen van Cígler. Voorbeelden daarvan zijn Miloš Balgavý, Štěpán Pala, Zora Palová en Pavol Hlôška, van wie het werk in de collectie en de tentoonstelling Grandioos Glas daarom rijkelijk vertegenwoordigd is.
Jonker had het geluk zijn passie op meerdere momenten samen met zijn werk te kunnen brengen. Hij was gedurende zijn lange carrière in de verzekeringswereld onder meer vicepresident van de raad van bestuur van Nationale-Nederlanden en lid van de raad van bestuur van ING Groep. Vanuit de eerste functie was hij de bouwmeester van het nieuwe hoofdkantoor van Nationale-Nederlanden aan het Weena te Rotterdam. Hij nodigde Cígler uit een gigantisch glaskunstwerk van 26 meter hoog te maken, welke van de grond tot aan het hoge plafond reikte. Ook werd ander werk van Cígler en zijn leerlingen voor de collectie van Nationale-Nederlanden aangekocht. Bij de opening van het nieuwe hoofdkantoor door Prinses Margriet in 1992 waren meerderen van hen aanwezig. Toen Jonker later voorzitter werd van het Verbond van Verzekeraars, bracht hij weer zijn passie voor glas mee in zijn nieuwe functie. Voor een nieuwe locatie in Den Haag werd de hal aangekleed door een grote verticale obelisk van Zora Palová en ook werd er werk gekocht van haar echtgenoot Štěpán Pala. Het gebouw werd in 1996 door koningin Beatrix geopend, die als kunstliefhebber ook het optisch glas haar aandacht gaf.
De passie voor glaskunst en -kunstenaars van Sam Jonker en Valentine Zaremba ging veel verder dan een privéverzameling. Met hun passie voor kunst en de nauwe band die ze onderhielden met Václav Cígler en zijn leerlingen hebben ze niet alleen een internationale gerenommeerde verzameling gecreëerd, maar ook bijgedragen aan de kennis en aandacht voor Tsjechisch en Slowaaks optisch glas in Nederland. In de tentoonstelling Grandioos Glas: Optische glaskunst uit Tsjechië en Slowakije was een unieke selectie van het mooiste optisch glas te zien uit hun voormalige collectie, in samenwerking met Kunstmuseum Den Haag. Twee glassculpturen worden opgenomen in de vaste tentoonstelling op de tweede verdieping, zodat u zich ook nog na het einde van Grandioos Glas kunt verwonderen over de mogelijkheden van optisch glas.
