Bijzondere schenking voor Escher in Het Paleis: twee onbekende tekeningen van M.C. Escher

Maurits Cornelis Escher werd wereldberoemd met zijn optische illusies, maar minder bekend is dat hij ook kunst voor de openbare ruimte maakte. Tussen 1959 en 1960 ontwierp M.C. Escher een tegeltableau met vissen en vogels voor een villa in Amsterdam-Zuid, geïnspireerd door zijn bekende prent Lucht en water I (1938). Het tableau werd gemaakt in opdracht van Wolbert J. Vroom, een groot liefhebber van Eschers werk, die op zoek was naar een zwart-witte voorstelling om de gevel van zijn nieuw gebouwde huis mee te verfraaien. Recentelijk schonk de familie Vroom twee nog nooit eerder getoonde tekeningen van M.C. Escher, een uitgebreide briefcorrespondentie tussen de betrokkenen én familiefoto’s van de onthulling van het tableau, waarbij Escher zelf aanwezig was. Vanaf 17 september is deze schenking in Escher in Het Paleis te zien.

Een unieke opdracht
Wolbert J. Vroom en zijn vrouw Antonia H.M. Dreesmann kwamen in 1959 in contact met Escher, omdat zij de gevel van hun huis aan de Dirk Schäferstraat 59 in Amsterdam-Zuid wilden voorzien van een tegeltableau. Escher stelde voor om het tableau op zijn prent Lucht en water I te baseren, waarin vissen geleidelijk in vogels veranderen. Het ruitvormige ontwerp zou beweging aan de rechte vormen van de moderne villa toevoegen. De tegels liet Escher maken door De Porceleyne Fles, de Delftse aardewerkfabrikant die nu internationaal bekend staat als Royal Delft. Hier werkte Escher vaker mee samen, onder andere voor tegelpilaren in een school in Den Haag en later ook in Baarn.

De twee geschonken tekeningen laten ons een bijzondere blik werpen op het ontwerpproces. Een van de ontwerptekeningen toont de zoektocht naar het juiste ontwerp voor op de gevel. Escher bedacht twee varianten, namelijk een horizontaal en een verticaal ontwerp. Hij maakte een tekening van de façade en bedekte het horizontale ontwerp met een omklapbaar stukje papier met daarop de verticale variant. Zo waren de twee ontwerpen eenvoudig met elkaar te vergelijken en kon de opdrachtgever gemakkelijker kiezen. De uitvoerige briefwisseling tussen Escher, Vroom, De Porceleyne Fles en de architect van het huis, Lau Peters, leggen de spanningen rondom deze belangrijke keuze bloot. De betrokken partijen discussiëren lang over welk ontwerp het moet worden, maar uiteindelijk valt de keuze op het horizontale ruitvormige ontwerp. Het ontwerp legt Escher vast in een gedetailleerde ontwerptekening, waarop hij met zijn bekende precisie alles nummert en niets aan het toeval overlaat. Zo kan fabrikant De Porceleyne Fles goed aan de slag.

Hoewel het wat voeten in de aarde had, zijn uiteindelijk alle betrokken partijen enthousiast over het ontwerp, zoals blijkt uit een brief van De Porceleyne Fles aan Vroom: “Wij zijn het er allen over eens, dat dit tableau werkelijk een sieraad voor uw woning zal zijn.” In het voorjaar van 1960 wordt het tableau opgeleverd en zijn zowel meneer en mevrouw Vroom, de architect Lau Peters als M.C. Escher bij de onthulling aanwezig. Het tableau is vandaag de dag nog steeds zichtbaar op de gevel.

De ontwerptekeningen zijn samen met foto’s, brieven en enkele reservetegels in een speciaal ingerichte presentatie in het museum te zien. Willem de Winter, taxateur van E.J. van Wisselingh & Co. en expert bij Tussen Kunst & Kitsch, hielp bij de taxatie en is zeer gecharmeerd van het uiteindelijke ontwerp: “Hoogtepunt van deze uitzonderlijke schenking zijn de tekeningen van dit tableau. Dit soort tekeningen vind je bijna nooit meer. En hoewel het een onbekend ontwerp van Escher is, is het gelijktijdig een herkenbaar tafereel door de typische vogels en vissen. Wat een vondst!”