Deze website gebruikt cookies

Wij maken op deze website gebruik van cookies en vergelijkbare technieken om bezoek te analyseren en om je relevante boodschappen te tonen op social media. Door op 'Alles accepteren' te klikken geef je toestemming voor de plaatsing ervan en het verwerken van op deze wijze verkregen persoonsgegevens, zoals in ons privacy- & cookiestatement wordt vermeld.

Onze privacy- & cookiestatement:

Tickets bestellen
De tijdgeest van Jurriaan Andriessen
Escher Vandaag
23 augustus 2019

De tijdgeest van Jurriaan Andriessen

Op 23 augustus 1996 overleed de componist Jurriaan Andriessen, telg uit een bekende kunstenaarsfamilie. Zijn grootvader Willem en zijn vader Hendrik waren ook componisten en zijn broer Louis is dat nog steeds. Ook zussen Caecilia (zij overleed afgelopen week) en Heleen waren actief in de muziek. Oom Mari Andriessen was beeldhouwer, oom Nico was architect en neef Jurriaan was beeldend kunstenaar. Hoewel Jurriaan Andriessen een groot en gevarieerd oeuvre schreef, met symfonieën en andere orkestwerken, een opera, ballet-, kerk- en kamermuziek en daarnaast ook filmmuziek (zoals voor Dorp aan de rivier en De Aanslag van Fons Rademakers), bleef hij toch altijd in de schaduw staan van zijn zeer succesvolle jongere broer Louis.

Beeld uit de tv-opname door de NCRV van Time Spirit, met in het midden klarinettist George Pieterson. Hij wordt omgeven door leden van het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Foto: Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid

Beeld uit de tv-opname door de NCRV van Time Spirit, met in het midden klarinettist George Pieterson. Hij wordt omgeven door leden van het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Foto: Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid

Jurriaan Andriessen in 1967, foto: Kippa

Jurriaan Andriessen in 1967, foto: Kippa

 

Een goed voorbeeld van zijn veelzijdigheid is de symfonie Time Spirit, een voor tv geschreven muziektheaterwerk waarin een klarinettist centraal staat. Daaromheen wervelen een symfonieorkest, balletdansers en de toen opkomende popgroep Focus (met Thijs van Leer). De symfonie werd begeleid door 34 diaprojecties van prenten van Escher. Waar de graficus begin 1969 nog keihard nee had gezegd tegen Mick Jagger, die een werk van Escher voor een albumhoes van The Rolling Stones wilde gebruiken, was hij positiever over het plan van Andriessen. In een brief aan Gerd Arntz schreef hij:

'Een aardige, vrolijke componist en (niet zo'n zot als zijn veel jongere broer Louis), die niet zo diepzinnig doet als bv mijn neef Rudolf Escher. Deze Jurriaan is stapelzot op mijn prenten en is bezig er een orkestwerk over te maken.'*

Time Spirit is een drieluik van een half uur waarin de delen (met de titels Reptielen, Vissen en Vogels en Ontmoeting) met elkaar verbonden worden door gedanste intermezzi. De klarinettist is de centrale figuur wiens eenzaamheid het belangrijkste thema van het stuk vormt. 'De personificatie van het menselijk leven, van de geboorte totdat het volwassen is. De cirkel van musici drukt de omringende wereld uit.' Aldus Andriessen in een interview met de Tijd.

De première was op 19 november 1970, in De Doelen in Rotterdam. Er zouden ook reprises volgen in de TU Delft en het Amsterdamse concertgebouw. Escher was erbij en schreef erover aan zoon George en diens vrouw Corrie:

M.C. Escher, Predestinatie (Verkeerde wereld), litho, januari 1951 M.C. Escher, Predestinatie (Verkeerde wereld), litho, januari 1951

'Nou, ik vond het indrukwekkend hoor! Ik heb nooit geweten dat mijn onnozele prentjes zo dramatisch konden worden opgevat en gepresenteerd. Het in elkaar laten overvloeien van soms wel tien of meer dia's van dezelfde prent, op verschillende schaal, groter en groter wordende vissen en vogels, tot een snerpende climax (bv als in Predestinatie, waar je de arme vogel als het ware zijn doodsangst hoort uitkrijsen, als vis hem eindelijk te pakken heeft.) Ik kreeg er een brok van in mijn keel en totaal onbekende mede-luisteraars vertelden dat ze er "koud" van werden. De klarinettist-solist kon, elektronisch, door op pedalen te trappen, de klank van zijn instrument tot in het onzinnige vergroten. Misschien was het wel op de rand van "kitsch", maar vertel mij eerst eens wat kitsch is.' **

Escher was dus enthousiast, maar de muziekcritici waren verdeeld. Time Spirit werd bestempeld als 'verrassend' en 'overrompelend', maar ook als 'kitsch' en 'audiovisuele poespas'. De omroep NCRV maakte tijdens de première opnames en zond Time Spirit in januari 1972 uit. Tot genoegen van Andriessen die met zijn werk zoveel mogelijk mensen wilde bereiken.

M.C. Escher, Luchtkasteel, houtsnede, januari 1928. Een van de prenten die tijdens de voorstelling werden getoond, tijdens de dansintermezzo's. Dit kasteel symboliseerde volgens Andriessen het geïdealiseerde wereldbeeld van een kind.

M.C. Escher, Luchtkasteel, houtsnede, januari 1928. Een van de prenten die tijdens de voorstelling werden getoond, tijdens de dansintermezzo's. Dit kasteel symboliseerde volgens Andriessen het geïdealiseerde wereldbeeld van een kind.

M.C. Escher, Belvédère, litho, mei 1958. Het tweede 'kasteel' in de voorstelling (ook gebruikt tijdens de intermezzo's) dat volgens Andriessen ook een vlucht uit de werkelijkheid is.

M.C. Escher, Belvédère, litho, mei 1958. Het tweede 'kasteel' in de voorstelling (ook gebruikt tijdens de intermezzo's) dat volgens Andriessen ook een vlucht uit de werkelijkheid is.

NRC Handelsblad, 11 november 1970

NRC Handelsblad, 11 november 1970

Het Vrije Volk, 12 november 1970

Het Vrije Volk, 12 november 1970

De Telegraaf, 19 november 1970

De Telegraaf, 19 november 1970

De Tijd, 19 november 1970

De Tijd, 19 november 1970

NRC Handelsblad, 20 november 1970

NRC Handelsblad, 20 november 1970

De Tijd, 20 november 1970

De Tijd, 20 november 1970

De Volkskrant, 23 november 1970

De Volkskrant, 23 november 1970

De Tijd, 17 januari 1972

De Tijd, 17 januari 1972

Bronvermelding

[* en **] Wim Hazeu, M.C. Escher, Een biografie, Meulenhoff, 1998, blz. 494-495

Erik Kersten

Erik Kersten

Redacteur

Deel:

Meer Escher vandaag

Linkshandigheid

Linkshandigheid

Vandaag is het internationale linkshandigendag. Een dag waarop M.C. Escher, als linkshandige, uiteraard niet mag ontbreken. Dit evenement is in het leven geroepen om aandacht te vragen voor de ongemakken waar linkshandigen tegenaan lopen. Op 13 augustus 1976 was de eerste. Vrijdag de dertiende dus, een bewuste keuze. Escher is op school hardhandig gecorrigeerd om hem te dwingen rechtshandig te schrijven en te tekenen. Dat was destijds heel normaal. Hoewel die correcties nauwelijks effect hadden, heeft hij zichzelf later alsnog geleerd om ook zijn rechterhand te gebruiken. Dat bracht hem voordeel in zijn kunstenaarschap.
Lees meer
Zomer 1930

Zomer 1930

Het jaar 1930 werd voor Escher en zijn zonen George en Arthur gekenmerkt door ziektes: hijzelf had veel problemen met zijn darmen en tanden en de zoons kregen longontsteking, oorontsteking en kinkhoest. Daar kwam bij dat hij nauwelijks wat verkocht en geen opdrachten had. Castrovalva en Luchtkasteel waren in april te zien in het Stedelijk Museum, tijdens een groepstentoonstelling van kunstenaarsvereniging St. Lucas die 50 jaar bestond. Als basis voor werkuitstapjes voor Escher, maar vooral ter ontspanning, verbleef het gezin een groot deel van de zomer in Zwitserland.
Lees meer
De mens op de maan

De mens op de maan

Op 20 juli 1969 zette Neil Armstrong de eerste stappen op de maan, precies 50 jaar geleden. Hij klom de trap af, zette een voet op de poederige maanbodem en zei: 'Een kleine stap voor de mens, een grote stap voor de mensheid'. De Apollo 11 missie geldt nog steeds als een van de meest iconische prestaties van menselijk vernuft. Een mijlpaal waarop op allerlei manieren wordt teruggekeken. Ook Escher keek (waarschijnlijk) en heeft de maan op meerdere manieren in zijn werk afgebeeld.
Lees meer