Deze website gebruikt cookies

Wij maken op deze website gebruik van cookies en vergelijkbare technieken om bezoek te analyseren en om je relevante boodschappen te tonen op social media. Door op 'Alles accepteren' te klikken geef je toestemming voor de plaatsing ervan en het verwerken van op deze wijze verkregen persoonsgegevens, zoals in ons privacy- & cookiestatement wordt vermeld.

Onze privacy- & cookiestatement:

Drie werelden
15 december 2018

Drie werelden

Voor velen is Escher de meester van de illusies. Een tovenaar op papier die je met zijn onmogelijke constructies en wonderlijke metamorfoses inpakt waar je bij staat. Wat hij maakt, kan niet bestaan. Al zie je het met eigen ogen. Toch is dat niet altijd het geval. Escher was inderdaad gefascineerd door de illusies die het platte vlak op kon roepen, maar soms wilde hij ook gewoon de schoonheid in de werkelijkheid laten zien. Drie werelden is daar een van de mooiste voorbeelden van.

M.C. Escher, Drie werelden, litho, december 1955

M.C. Escher, Drie werelden, litho, december 1955

De prent is het resultaat van een van de vele wandelingen die Escher maakte in de bossen rond zijn woonplaats Baarn. Hij genoot van de stilte en van de schoonheid van de natuur. Die stilte en schoonheid werden wat hem betreft het beste geïllustreerd door de plassen en poelen die hij tijdens zijn wandelingen passeerde. Alleen als het echt stil is, reflecteert de waterspiegel de natuur in perfecte symmetrie. Water heeft de bijzondere eigenschap dat het gelijktijdig transparant én weerspiegelend kan zijn.* Drie werelden is de laatste van drie prenten waarin de wereld is gereflecteerd in water. De andere twee zijn Rimpeling en Modderplas. De spiegelende wateroppervlakken die Escher zag tijdens zijn wandelingen sluiten aan bij de vele andere spiegels in zijn oeuvre. Vlakke spiegels, bolle spiegels, spiegels waarin hij zelf te zien is, spiegels die een straatje laten zien of de lucht, spiegels die de werkelijkheid weergeven en spiegels die een doorgang lijken naar een andere wereld. Het spiegelende oppervlak in Drie werelden doet ogenschijnlijk niets anders dan de werkelijkheid weergeven. Maar dan wel een werkelijkheid die bestaat uit drie werelden. Een wereld boven het water (de drie bomen), een wereld op het water (de bladeren) en een wereld in het water (de vis).**

M.C. Escher, Rimpeling, linoleumsnede in zwart en grijsbruin, gedrukt van twee platen, 1950

M.C. Escher, Rimpeling, linoleumsnede in zwart en grijsbruin, gedrukt van twee platen, 1950

M.C. Escher, Modderplas, houtsnede in zwart, groen en bruin, gedrukt van drie blokken, februari 1952

M.C. Escher, Modderplas, houtsnede in zwart, groen en bruin, gedrukt van drie blokken, februari 1952

Hoe eenvoudig deze litho in eerste instantie ook lijkt, dat is hij natuurlijk niet. Drie werelden is het resultaat van een uitgebreid denkproces, vele schetsen en een meesterlijke beheersing van de materie. De vis heeft Escher meerdere malen getekend en op verschillende manieren gedraaid totdat hij tevreden was. Het is een fantasievis die nog het meest op een Japanse sierkarper lijkt. Je treft ze in geval niet aan in plassen in het bos. Escher zocht naar een archetype, een vis die direct herkenbaar is als 'vis' en als bewoner van deze wereld onder het wateroppervlak. De bomen, die zich buiten ons blikveld bevinden, maar door hun reflectie toch daarbinnen opduiken, waren wat dat betreft eenvoudiger. Hij toont hun contouren, zonder bladeren en zonder herkenbare details. Ook dit zijn archetypen. De bladeren accentueren het wateroppervlak. Iets dat hij versterkt door elk blad een schaduwrand te geven, waardoor ze lijken te zweven op het water. Ze zijn vers gevallen en zullen uiteindelijk in de diepte verdwijnen, in de andere wereld.

De drie prenten die Escher maakte over de spiegelingen in het bos zijn een illustratie van zijn blik op de wereld. Hij ziet schoonheid in de eenvoud en hij heeft een mateloze bewondering voor de natuur. Daarmee vormen de prenten ook het bewijs dat hij niet bepaald de kille mathematicus is die sommigen in hem zien en dat de wereld van de illusies voor hem zeker niet de enige was.

M.C. Escher, Hand met spiegelende bol (Zelfportret in bolspiegel), litho, januari 1935

M.C. Escher, Hand met spiegelende bol (Zelfportret in bolspiegel), litho, januari 1935

M.C. Escher, Stilleven met spiegel, litho, maart 1934

M.C. Escher, Stilleven met spiegel, litho, maart 1934

Bronvermelding

[*] en [**] Wim Hazeu, M.C. Escher, Een biografie, Meulenhoff, 1998, blz. 340-343.

Erik Kersten

Erik Kersten

Redacteur

Deel:

Meer Escher vandaag

De werelden van M.C. Escher

De werelden van M.C. Escher

Onder dezelfde titel als de overzichtstentoonstelling in 1968, werd op 23 november 1971 het boek De werelden van M.C. Escher gelanceerd in het Haagse Gemeentemuseum. Op 10 december ontving de kunstenaar zelf het eerste exemplaar in het Rosa Spier Huis in Laren. Voordat hij dit deed was al duidelijk dat het boek een enorm succes zou gaan worden. De Commissie voor de Collectieve Propaganda van het Nederlandse boek (CPNB) had het uitgeroepen tot 'Boek van de maand'. Uitgeverij Meulenhoff had gemikt op veertigduizend exemplaren, maar verhoogde de oplage al snel tot vijftigduizend. Toch waren ook die al uitverkocht voordat het boek in de boekhandel beschikbaar was. Opnieuw werd de oplage verhoogd, ditmaal tot vijfenzeventigduizend, maar binnen een maand waren ook die allemaal verkocht. Voor een intekenprijs van ƒ 12,50 kregen kopers een boek met 5 inleidingen, een bibliografie, een overzicht van Eschers voornaamste tentoonstellingen en lezingen en 270 afbeeldingen (waarvan 8 in kleur) met bijschriften. Een koopje.
Gerd Arntz

Gerd Arntz

Op 4 december 1988 overleed de grafisch ontwerper Gerd Arntz. Hij was een van Eschers beste vrienden. Met zijn karakteristieke stijl als graficus was Arntz een buitenstaander onder zijn vakgenoten. Net als Escher. Beide 'buitenstaanders' waardeerden elkaars werk. De twee onderhielden jarenlang een briefwisseling waarin ze ervaringen en ideeën uitwisselden en elkaars werk becommentarieerden. Ook kwamen ze bij elkaar thuis en Arntz bleef Escher tot aan diens dood in 1972 bezoeken in het Rosa Spier Huis.
Oulipo

Oulipo

Op 24 november 1960 werd de schrijverswerkplaats Oulipo opgericht. Het staat voor 'Ouvroir de Litterature Potentielle' ofwel de 'Werkplaats voor Mogelijke Literatuur'. Het is een los verband van Franstalige schrijvers en wiskundigen die literaire werken maken die aan bepaalde voorwaarden of beperkingen onderhevig zijn. Het gebruik van dit soort beperkingen was niet nieuw (schrijvers als Edgar Allan Poe, Lewis Carroll, James Joyce, Ferdinand de Saussure en Gertrude Stein werkten er al mee), maar het is wel de eerste keer dat het zo georganiseerd gebeurde.