Deze website gebruikt cookies

Wij maken op deze website gebruik van cookies en vergelijkbare technieken om bezoek te analyseren en om je relevante boodschappen te tonen op social media. Door op 'Alles accepteren' te klikken geef je toestemming voor de plaatsing ervan en het verwerken van op deze wijze verkregen persoonsgegevens, zoals in ons privacy- & cookiestatement wordt vermeld.

Onze privacy- & cookiestatement:

Tickets bestellen
Een tunnel van vlinders, 1944
Escher Vandaag
1 september 2018

Een tunnel van vlinders, 1944

Tijdens de oorlogsjaren zakte de productie van nieuwe prenten flink in bij Escher. Het ontbrak hem aan inspiratie en hij had wel wat anders aan zijn hoofd. Maar dat wil niet zeggen dat hij helemaal niets creatiefs meer deed. Juist in de oorlogstijd wierp hij zich op zijn vlakvullingsschriften, waarin hij steeds nieuwe varianten bedacht voor het vullen van het vlak met regelmatige patronen. Tussen het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in 1939 en de Nederlandse bevrijding in mei 1945 maakte hij zo'n 35 nieuwe tekeningen.

M.C. Escher, Regelmatige vlakverdeling met vlinders, Oostindische inkt, aquarelverf en kleurpotlood op papier, september 1944

M.C. Escher, Regelmatige vlakverdeling met vlinders, Oostindische inkt, aquarelverf en kleurpotlood op papier, september 1944

Als je die serie bekijkt, lijkt de oorlog ver weg. Ook in die jaren wemelt het van de vogels, vissen, reptielen, kikkers, insecten, bloemen en schelpen. Alleen met de tekening die hij maakte tijdens Kerstmis 1941, met de engelen en duivels, lijkt hij iets te zeggen over de bizarre situatie waarin de wereld destijds verkeerde. Hij gebruikte het onderwerp ook voor zijn houten bol vol engelen en duivels die hij begin 1942 sneed.* De laatste tekening tijdens de oorlogsjaren, gemaakt in september 1944, kun je met wat fantasie ook als een metafoor zien. De rode en grijze vlinders vormen samen een peilloos diepe tunnel. Een afgrond van ellende waarmee Escher vooruit leek te kijken op het mislukken van Operatie Market Garden eind september en de hongerwinter die Nederland zou teisteren in de winter van 1944 en 1945. Zeer zware maanden zouden volgen waarin ook het gezin Escher het heel moeilijk had. Tussen deze tekening en de Bevrijding zou hij niet meer werken. Hij schreef erover in zijn dagboek:

'Dat was het zwaarste wat ik beleefd heb: mijn tijd werd volkomen en volledig in beslag genomen door de materieele zorg voor het huisgezin; een materialisme (hoe ideaal ook omdat het grotendeels mijn gezin te stade kwam) waarvan ik soms bijna gek werd.'**

Zakagenda 1944

Aanvankelijk is Escher nog optimistisch. Op 31 augustus 1944 noteert hij dat Parijs is gevallen.

Aanvankelijk is Escher nog optimistisch. Op 31 augustus 1944 noteert hij dat Parijs is gevallen.

En op 3 september Brussel.

En op 3 september Brussel.

Hij schrijft dat de eerste geallieerde troepen op 11 september Nederland binnen komen waarna ze op 14 september Maastricht bevrijden.

Hij schrijft dat de eerste geallieerde troepen op 11 september Nederland binnen komen waarna ze op 14 september Maastricht bevrijden.

Op 17 september zijn er luchtlandingen en op 20 september komt de brug bij Nijmegen in geallieerde handen.

Op 17 september zijn er luchtlandingen en op 20 september komt de brug bij Nijmegen in geallieerde handen.

Maar dan gaat het mis. 26 september 1944: geallieerde nederlaag bij Arnhem, luchtlandingstroepen vernietigd, 2000 trekken terug over de Rijn.

Maar dan gaat het mis. 26 september 1944: geallieerde nederlaag bij Arnhem, luchtlandingstroepen vernietigd, 2000 trekken terug over de Rijn.

7 oktober: elektrische stroom geheel afgesloten

7 oktober: elektrische stroom geheel afgesloten

14 oktober: laatste dag suiker!

14 oktober: laatste dag suiker!

16 oktober: gas geheel afgesloten. Op zoek naar voedsel maakt Escher die week een 1e fourage tocht naar Zoetermeer.

16 oktober: gas geheel afgesloten. Op zoek naar voedsel maakt Escher die week een 1e fourage tocht naar Zoetermeer.

 

Bronvermelding

[*] Wim Hazeu, M.C. Escher, Een biografie, Meulenhoff, 1998, blz. 279.

[**] Wim Hazeu, M.C. Escher, Een biografie, Meulenhoff, 1998, blz. 295.

Erik Kersten

Erik Kersten

Redacteur

Deel:

Meer Escher vandaag

Portret vader Escher, 1935

Portret vader Escher, 1935

Op 4 juli 1935 was Escher met zijn gezin vanuit Rome naar het Zwitserse Château-d’Oex verhuisd, waarna hij vrijwel direct naar Nederland doorreisde om daar een en ander te regelen voor een lang verblijf in Zwitserland. Vanuit de Haagse woning van zijn ouders bezoekt hij onder andere zijn oude leermeester Jessurun de Mesquita, overlegt hij met zijn neef Anton Escher over een logo voor diens machinefabriek, praat hij met de PTT en drukkerij Enschedé over zijn ontwerp voor de luchtvaartfondspostzegel en spreekt hij af met zijn vrienden Jan van der Does de Willebois en Bas Kist. Tussen alle bezoeken door is hij drie weken lang bezig met een zeer gedetailleerd, liefdevol portret van zijn vader.
Lees meer
Kristallografencongres Cambridge, 1960

Kristallografencongres Cambridge, 1960

Op 19 augustus 1960 hield Escher een voordracht tijdens het Fifth Congress and General Assembly of the International Union of Crystallography. Hij was voor dit congres uitgenodigd door Prof. Dr. Carolina H. MacGillavry, hoogleraar in de chemische kristallografie aan de Universiteit van Amsterdam. In 1950 was ze tot het eerste vrouwelijk lid benoemd van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. MacGillavry was een groot bewonderaar van Escher en in 1965 zou ze het boek Symmetry Aspects of M.C. Escher's Periodic Drawings publiceren. Voor kristallografen waren de vlakvullingen, waaraan Escher jarenlang werkte in zijn tekenschriften, ideaal lesmateriaal. Zijn patronen zijn zeer geschikt om de symmetrie, herhaling en spiegeling te bestuderen die zo kenmerkend zijn voor het vakgebied.
Lees meer
Knopen met Albert Flocon

Knopen met Albert Flocon

In maart 1965 ontmoette Escher de Franse kunstenaar en professor Albert Flocon, docent aan de prestigieuze l'Ecole des Beaux Arts in Parijs. Flocon maakte vooral kopergravures en was net als Escher gefascineerd door het mysterie van het perspectief. Vooral het bolperspectief, een vorm die ook Escher meerdere malen heeft toegepast (denk aan Hand met spiegelende bol, Balkon, Drie bollen II, Druppel en Zelfportret in bolspiegel). De ontmoeting was voor Escher van grote betekenis; Flocon zorgde ervoor dat zijn prenten in Parijs bekend werden. De professor bemiddelde persoonlijk over de verkoop van prenten en een te organiseren Escher-tentoonstelling in Parijs. In oktober 1965 publiceerde Flocon een tien bladzijden tellend artikel over Escher in het belangrijke maandblad Jardin des Arts.
Lees meer