Matthäus-Passion programma
Goede Vrijdag, Matthäus-Passiondag. Het Paasfeest was voor Escher onlosmakelijk verbonden met dit oratorium van Johann Sebastian Bach. Niet alleen voor hem: de Matthäus-Passion is zonder twijfel de populairste klassieke muziek in ons land. Elk jaar is heel Nederland in de dagen voor Pasen in de ban van Bach. Maar voor Escher ging de liefde het hele jaar door. Alles in zijn leven was verbonden met deze componist, die op zoveel manieren op hem zelf leek. De systematische benaderingswijze, de ritmiek, de herhaling, de symmetrie: de overeenkomsten zijn groot.
Escher was een enthousiast concertganger. Met potlood kalkte hij gedurende zijn hele leven zijn agenda’s vol met data van belangrijke uitvoeringen. Als je deze selectie van aantekeningen over radio-uitzendingen en over bezoeken aan concerten uit 1946-48 bekijkt, krijg je een beeld van het fanatisme waarmee hij de muziek van Bach beleefde*.
| 6 september 1946: | Hilversum 2: Bachcantate |
| 26 september 1946: Oude Kerk A’dam: | Kunst der Fuge (Escher zou die avond een lezing geven, maar die zegde hij op het laatste moment af, omdat hij ‘de uitvoering van Kunst der Fuge voor geen goud wilde missen.’) |
| 27 september 1946: Naarden: | Hohe Messe |
| 28 maart 1947: | Concert St. Nicolaaskerk |
| 14 juli 1947: NCRV-radio: | Kunst der Fuge |
| 21 september 1947: Bachzaal: | Das Musikalische Opfer |
| 28 september 1947: Bachzaal: | Cantate |
| 6 februari 1948: Jacobi Kerk Utrecht: | Mattheus Passion |
| 11 februari 1948: Hilversum 1 23.00 uur: | Violin Sonata Bach |
| 12 februari 1948: | Bachconcert Kleine Zaal Concertgebouw |
| 19 februari 1948: Hilversum 2 20.15 uur: | Violin Sonata Bach |
| 25 februari 1948: | Bachconcert Kleine Zaal Concertgebouw |
| 1 maart 1948: | Bachconcert Kleine Zaal Concertgebouw |
| 23 maart 1948: | Baarnsch Lyceum: Willem Andriessen: Bach |
| 3 april 1948: | Concert Museum Amstelkring: klavecimbel |
| 22 september – 4 oktober 1948: | Bachweek |
| 27 september 1948: | Oude Kerk Amsterdam: Orgelconcert Anton van der Horst. |
| 2 oktober 1948: | Stefan Askenase speelt Bach |
| 21 november 1948: | Bachconcert Concertgebouw |
Dit ritme gaat door in de daaropvolgende jaren: Escher bleef vaak naar concerten gaan.
Escher luisterde vooral naar Bach, maar diens muziek inspireerde hem ook in zijn eigen werk. Hij heeft geprobeerd de composities van Bach grafisch weer te geven, maar dat heeft nooit tot een voor de kunstenaar geslaagd resultaat geleid. Wel heeft hij een animatie gemaakt voor Bachs eerste prelude (C groot) voor piano in de vorm van een flipboekje, onder de titel ‘Aanschouwelijke weergave van de muziek in twee dimensies.’ Zie ook het verhaal Escher en Bach, van oud-conservator Dunja Hak, waarin ze meer vertelt over de grote liefde voor Bach. En dit verhaal over Eschers liefde voor muziek in het algemeen. En natuurlijk komen de al genoemde ritmiek, herhaling en symmetrie die zo in de muziek van Bach zit ook steeds terug bij Escher.
In februari 1938 maakte hij deze houtsnede voor ‘De Nederlandsche Bachvereeniging’ als omslag voor het programmaboekje van de uitvoering van de Matthäus-Passion in Naarden.
De vereniging is in 1921 speciaal opgericht om uitvoeringen te geven van de Matthäus-Passion in de Grote Kerk (Sint-Vituskerk) in Naarden, in kleinere bezetting en bewust in een kerk, als tegenhanger van Willem Mengelbergs uitvoeringen in het Amsterdamse Concertgebouw. In Eschers ontwerp doorsnijdt het kruis van Jezus het kader waarin hij is gevat en omcirkelt de ‘O’ zijn gebogen hoofd.
Bronvermelding
[*] Wim Hazeu, M.C. Escher, Een biografie, Meulenhoff, 1998, blz. 313