Stilleven en straat

Maurits en Jetta hadden niet alleen een fantastische tijd tijdens hun reis over en rond de Middellandse Zee in het voorjaar van 1936, maar voor de kunstenaar was het avontuur ook een enorme bron van inspiratie. Om te betalen voor de reis had Escher aan de Italiaanse rederij Adria aangeboden van elke havenplaats een prent te maken en de rederij daarvan een paar afdrukken te geven. Adria kon die naar eigen behoeven gebruiken. Dat leidde tussen augustus 1936 en maart 1937 tot een hele serie nieuwe werken, waaronder de al eerder besproken Scheve toren van Pisa, Catania en Patrijspoort.

Ook Stilleven en straat is gebaseerd op de reis. Dit begon met een tekening van een straatje in de kustplaats Savona, die Escher op 10 juni maakte. Hij verwijst ernaar in zijn reisdagboek van 1936:

‘Om 2 uur n.m. waren wij in Savona en ik vond een aardig oud straatje, tusschen hooge huizen, dat ik teekende vanaf de 1ste verdieping van een winkel.’

Waar de andere werken uit deze periode nog vrij realistisch waren, vormt deze houtsnede (samen met Stilleven met spiegel) het begin van Eschers zoektocht naar de optische illusie. Hij was al gewend om gelaagdheid in zijn landschappen en stadsgezichten aan te brengen, door de compositie op te bouwen met elementen die achter elkaar in het blikveld liggen. Maar in Stilleven en straat gebruikt hij de techniek om een schokeffect bij de kijker te creëren.

De tafel met voorwerpen op de voorgrond loopt direct door in het straatje erachter. De boeken lijken te leunen tegen de muren, waardoor ze zowel in je hand passen als vele meters hoog zijn. Hij verzacht deze overgang van dichtbij tot veraf, zonder middenstuk, door dezelfde diagonale structuur voor de tafel en de straat te gebruiken. We zien geen overgang en voelen die dus ook niet. Escher gaat uit van een handeling die iedereen al zo vaak gedaan heeft; je kijkt op vanuit het boek of de krant waarin je leest en je werpt een blik in de verte. Je laat het beeld even op je inwerken en ineens realiseer je je; dit kan helemaal niet! Door het beeld zo realistisch mogelijk op te bouwen, lukt het Escher om zijn kijkers op het verkeerde been te zetten.

Stilleven en straat is een illustratie van Eschers groeiende verlangen naar het onmogelijke, het wonderlijke.* Dat verlangen zou hem niet meer verlaten en leiden tot een serie meesterwerken die de wereld nog altijd doen verbazen.

Bronvermelding
[*] Wim Hazeu, M.C. Escher, Een biografie, Meulenhoff, 1998, blz. 200