Terug 10 februari 2018

Oneindigheid in een modderplas

‘Draaiommetjes in het bos’*

Zo noemde Escher de wandelingen die hij vrijwel elke dag maakte na het avondeten. In de naoorlogse jaren bracht hij zo uren door in de Baarnsche en Vuursche bossen. Om zijn hoofd leeg te maken maar ook om het te vullen met nieuwe ideeën voor prenten. Vanaf 1951 begon hij die ideeën ook op te schrijven in zijn agenda. Zo noteerde hij dat jaar het volgende:

‘Sporen van auto- en fietsbanden perspectivisch gezien, diagonaalsgewijze; Glooiende verdieping met water gevuld: plas. Daarin weerspiegelt zich de maan.’

M.C. Escher, Modderplas, houtsnede in zwart, groen en bruin, gedrukt van drie blokken, februari 1952

Dit idee zou hij in februari 1952 uitwerken tot de houtsnede Modderplas. Hij omschreef de prent later zo**:

‘De wolkenloze avondhemel weerspiegelt zich in een modderplas die na een regenbui in een kuil van een bosweg is achtergebleven. Sporen van twee vrachtauto’s, twee fietsen en twee voetgangers zijn in de drassige bodem afgedrukt.’

Aan zijn vriend Paul Kessler schreef hij over de prent***:

‘Een weliswaar zeer impressionistisch aandoend gegeven voor mijn doen, maar waarvan het symbool mij boeide op de wijze van Antoine de Saint-Exupery die ergens in Terre des Hommes zegt: Une mare en relation avec la lune révèle des parentés cachées (Een plas in relatie tot de maan onthult verborgen verbanden).’

Escher was bekend met het werk van de Franse vliegenier-schrijver die in 1944 plotseling verdween tijdens een verkenningsvlucht boven de Middellandse Zee. De naam van Antoine de Saint-Exupéry is vooral verbonden aan dat ene boekje: Le Petit Prince. Maar hij schreef meer geprezen boeken. In Terre des Hommes roept hij de mensheid op om haar verantwoordelijkheid serieus te nemen en solidair te zijn met elkaar. Geïnspireerd door dat boek richtte Edmond Kaiser in 1960 de gelijknamige NGO op. Voor Escher vormde het boek, in de vorm van de quote, dus ook een inspiratie****. Een inspiratie die hij in eerste instantie ook letterlijk vastlegde: hij sneed de quote in het houtblok en in de kleine eerste serie afdrukken is hij ook te zien. Later verwijderde hij hem weer van het blok. Het ging tegen zijn gewoonte in om lagen en betekenissen in zijn werk zoveel mogelijk uit te leggen.

M.C. Escher, Pineta van Calvi, Corsica, houtsnede in lichtgrijs, donkergrijs en zwart, gedrukt van drie blokken, juni 1933

De onwaarschijnlijk mooi getroffen zilveren glans van de volle maan in Modderplas bereikte hij door voor de lucht een heel licht groen te gebruiken dat voor het oog naar grijs neigt. De maan zelf is daaruit perfect rond weggestoken. Weerspiegeld in de plas zijn de takken van de Corsicaanse den te zien. Een boom die Escher waarschijnlijk niet in de Baarnse bossen had aangetroffen maar wel op een andere plek. In zijn prent Pineta van Calvi zijn dezelfde bomen te zien. Ze zijn typerend voor het Corsicaanse landschap dat hij meerdere malen had doorkruist.

Heinz Polzer, beter bekend als zanger, dichter en tekstschrijver drs. P, bezat een afdruk van Modderplas. Polzer en Escher waren bevriend geraakt nadat Polzer de graficus een brief stuurde in oktober 1952, waarin hij zijn bewondering voor Escher uitte. Ze bleven elkaar met regelmaat brieven schrijven tot Eschers dood in 1972.

Een plas in het bos; een schijnbaar eenvoudig gegeven, maar juist daardoor is Modderplas een sterk filosofische prent over verstilling, natuur, reflectie en herinnering.***** Escher toont ons de oneindigheid van het heelal met de van sporen voorziene modder als grillige omlijsting.

Lees meer over Modderplas in dit verhaal van oud-conservator Micky Piller.