Terug 17 november 2018

Overdekt steegje in Atrani

Escher was gek op de grillige en verticale landschappen die hij aantrof in de Abruzzen en Calabrië, aan de Amalfitaanse kust, op Sicilië en op het Franse eiland Corsica. Hij heeft deze streken vele jaren achter elkaar en op talloze manieren doorkruist. Met zijn schetsblok in aanslag, in knickerbocker en met woest geruite sokken in stevige wandelschoenen beklom hij de Corsicaanse toppen, daalde hij af naar de zee bij Amalfi, wandelde hij door de ruige berggebieden in de Abruzzen en Calabrië en trotseerde hij de hitte van Sicilië. Maar er was één plaatsje waar hij steeds naar terug bleef keren: Atrani.

Escher bezocht het karakteristieke kustplaatsje meerdere malen en vereeuwigde het nog vaker in zijn werk. Zo maakte hij een litho, een houtsnede en een ingekleurde tekening vanuit een hoog standpunt en legde hij de bouwvallige huizen vast in een litho. Het meest opvallende gebruik van het plaatsje is echter de plek die het inneemt in zijn metamorfoses. In Metamorphose I is het een eindpunt en in II en III laat hij het overgaan in een schaakbord.

Minder bekend is de voorstelling die hij maakte in het donkere binnenste van het plaatsje. In Overdekt steegje in Atrani komen drie steegjes met trappen bij elkaar. De kijker staat op een dalende trap (en voelt dus een ruimte achter zich), ziet links een steeg met traptreden omhoog gaan en rechts een trap verder omlaag. Uiterst rechts is de aanzet van een vierde trap te zien die ook omhoog gaat. Escher creëert dus vier ruimtes binnen één werk, twee dalend en twee stijgend. Of zelfs vijf, als je de nis in het midden ook meetelt. Door het standpunt lukt het hem meerdere kijkrichtingen in een beeld te verenigen. Dat doet hij in een landschapsprent als Castrovalva en dus ook in een meer intieme prent als deze. Er is een directe lijn te trekken naar de onmogelijke ruimtes die hij bouwt in prenten als Relativiteit, Hol en Bol en Waterval. Maar waar die alleen op papier kunnen bestaan, blijft Escher hier nog realistisch.

M.C. Escher, Bouwvallige huizen in Atrani, litho, november 1931

M.C. Escher, Atrani gezien vanuit Pontone, houtsnede, februari 1932

M.C. Escher, Castrovalva (Abruzzi), litho, februari 1930

M.C. Escher, Atrani, kleurentekening, 25 mei 1931

Overdekt steegje in Atrani is een van de vroegste houtgravures van Escher. Het leeuwtje dat hij maakte voor de tentoonstelling bij Liernur was de eerste.* Hij komt nog niet toe aan de fijne details die mogelijk zijn met een houtgravure. Het is een sobere, robuuste prent, zonder mensen en met grote vlakken, waardoor het steegje met de trappen bijna abstracte kwaliteiten heeft. Een zwart landschap doorkruist door witte lijnen.