Deze website gebruikt cookies

Wij maken op deze website gebruik van cookies en vergelijkbare technieken om bezoek te analyseren en om je relevante boodschappen te tonen op social media. Door op 'Alles accepteren' te klikken geef je toestemming voor de plaatsing ervan en het verwerken van op deze wijze verkregen persoonsgegevens, zoals in ons privacy- & cookiestatement wordt vermeld.

Onze privacy- & cookiestatement:

Pentedatillo
22 december 2018

Pentedatillo

In het najaar en de winter van 1930-1931 werkte Escher de schetsen en foto's uit die hij in het voorjaar had gemaakt tijdens een reis door de Italiaanse provincies Campanile en Calabrië, samen met zijn vrienden Giuseppe Haas-Triverio, Roberto Schiess en Jean Rousset.* De houtsnedes en litho’s die hij ervan maakte, dragen de poëtische namen van de plaatsen die hij had bezocht: Palizzi, Morano, Pentedatillo, Stilo, Scilla, Tropea, Santa Severina, Rocco Imperiale, Rossano.**

Van het bergplaatsje Pentedatillo was Escher zo onder de indruk dat hij er twee houtsnedes en een litho van maakte.

M.C. Escher, Pentedatillo, Calabria, litho, oktober 1930

M.C. Escher, Pentedatillo, Calabria, litho, oktober 1930

M.C. Escher, Pentedatillo (Panorama), Calabria, houtsnede, januari 1931

M.C. Escher, Pentedatillo (Panorama), Calabria, houtsnede, januari 1931

Deze twee versies laten het plaatsje van een afstand zien met de huizen die afsteken tegen de daarachter oprijzende rotsen. In de litho staat Escher wat meer naar rechts en bekijkt Pentedatillo schuin van onderen. Omdat dit een litho is, komen het plaatsje en de rotsen veel zachter over dan de strenge zwartwitscheiding van een houtsnede. Iets vergelijkbaars deed hij in de litho van Santa Severina.

In de houtsnede staat Escher op ooghoogte en recht in het midden. Bij deze prent is hij uitgegaan van de foto waarop Jean Rousset poseert. De rotspartijen links en rechts markeren de centrale plek van het hoofdonderwerp. Een zigzaggende paadje leidt het oog van de kijker ernaartoe. Zie ook de houtsnede van Palizzi waarin de bebouwing ook prominent aanwezig is.

Giuseppe Haas-Triverio met uitzicht op Pentedatillo, 9 mei 1930

Giuseppe Haas-Triverio met uitzicht op Pentedatillo, 9 mei 1930

M.C. Escher, Pentedatillo, Calabria, houtsnede, december 1930

M.C. Escher, Pentedatillo, Calabria, houtsnede, december 1930

Op 9 mei 1930 fotografeerde Escher zijn reisgenoot Giuseppe Haas-Triverio. De overeenkomsten tussen de foto en de houtsnede die hij er op baseerde, zijn immens. Precies hetzelfde perspectief, dezelfde focus op het onderwerp. Met één groot verschil: Giuseppe is in de prent uit beeld verdwenen. Ook kaderde Escher het onderwerp iets anders in en gaf hij links en rechts in de marge prominent planten weer, wat de compositie spannender maakt. Ook maakte hij de rotsen van Pentedatillo puntiger en dramatiseerde hij de bebouwing in de rotsen. Het resulteert in een contrastrijke prent waarin een door planten en struiken omkaderd bergpaadje naar het aan de rotsen hangende plaatsje leidt.

Een pagina uit het fotoboek van Escher van de reis naar Campanile en Calabrië , mei 1930

Een pagina uit het fotoboek van Escher van de reis naar Campanile en Calabrië , mei 1930

Jean Roussett bij Pentedatillo, 9 mei 1930

Jean Roussett bij Pentedatillo, 9 mei 1930

Jean Roussett bij Pentedatillo, 9 mei 1930

Jean Roussett bij Pentedatillo, 9 mei 1930

Pentedattilo ligt in het berggebied Aspromonte in het uiterste zuiden van Calabrië. Het plaatsje is sinds de jaren 60 verlaten, mede door de vele aardbevingen en grondverschuivingen die het gebied hebben geteisterd. Escher zag de dramatiek van de rotsformaties in de achtergrond duidelijk in, maar voor bezoekers in de Middeleeuwen en daarvoor moet het beeld nog ingrijpender zijn geweest. Ooit waren die rotspunten namelijk vijf duidelijk gemarkeerde puntige toppen, als een hand die de hemel in stak. Inmiddels zijn enkele van die rotsen ingestort en dus is er van vijf vingers geen sprake meer. In de 7e eeuw na Chr. hebben de Grieken zich hier gevestigd en die hebben het plaatsje haar naam gegeven: penta + daktylos = vijf vingers. In het lokale Grieks-Calabrische dialect werd dat Pentedattilo. Net als in het nabijgelegen Palizzi wordt dit dialect, het Griko, hier nog steeds gesproken.

Edward Lear, Journals of a Landscape Painter in Southern Calabria, titelblad

Edward Lear, Journals of a Landscape Painter in Southern Calabria, titelblad

De afbeelding van Pentedatillo in het boek

De afbeelding van Pentedatillo in het boek

Aankomst in Pentedatillo

Aankomst in Pentedatillo

Edward Lear, Journals of a Landscape Painter in Southern Calabria, kaart

Edward Lear, Journals of a Landscape Painter in Southern Calabria, kaart

De Britse kunstenaar en schrijver Edward Lear zag de hand in 1847. In zijn boek Journals of a Landscape Painter in Southern Calabria nam hij een tekening en een beschrijving van de rotsformatie: ***

'The appearance of Pentedatilo is perfectly magical … Wild spires of stone shoot up into the air, barren and clearly defined, in the form (as its name implies) of a gigantic hand against the sky, and in the crevices and holes of this fearfully savage pyramid the houses of Pentedatilo are wedged, while darkness and terror brood over all the abyss around this, the strangest of human abodes.'

Kaart wordt ingeladen...

Bronvermelding

[*] Wim Hazeu, M.C. Escher, Een biografie, Meulenhoff, 1998, blz. 131

[**] Wim Hazeu, M.C. Escher, Een biografie, Meulenhoff, 1998, blz. 144

[***] Edward Lear, Journals of a Landscape Painter in Southern Calabria, Richard Bentley, London, 1852, blz 191

Erik Kersten

Erik Kersten

Redacteur

Deel:

Meer Escher vandaag

Drie werelden

Drie werelden

Voor velen is Escher de meester van de illusies. Een tovenaar op papier die je met zijn onmogelijke constructies en wonderlijke metamorfoses inpakt waar je bij staat. Wat hij maakt, kan niet bestaan. Al zie je het met eigen ogen. Toch is dat niet altijd het geval. Escher was inderdaad gefascineerd door de illusies die het platte vlak op kon roepen, maar soms wilde hij ook gewoon de schoonheid in de werkelijkheid laten zien. Drie Werelden is daar een van de mooiste voorbeelden van.
De werelden van M.C. Escher

De werelden van M.C. Escher

Op 7 juni 1968, vandaag precies 50 jaar geleden, opende De werelden van M.C. Escher, de eerste Nederlandse overzichtstentoonstelling van M.C. Escher in het Haagse Gemeentemuseum. De directe aanleiding was Eschers 70ste verjaardag, op 17 juni dat jaar. Het was zeker niet zijn eerste expositie, maar het was wel voor het eerst dat een belangrijk kunstmuseum op eigen initiatief een overzicht toonde van zijn hele werk, benaderd zowel vanuit de kunstgeschiedenis als vanuit Eschers eigen systematiek.
Gerd Arntz

Gerd Arntz

Op 4 december 1988 overleed de grafisch ontwerper Gerd Arntz. Hij was een van Eschers beste vrienden. Met zijn karakteristieke stijl als graficus was Arntz een buitenstaander onder zijn vakgenoten. Net als Escher. Beide 'buitenstaanders' waardeerden elkaars werk. De twee onderhielden jarenlang een briefwisseling waarin ze ervaringen en ideeën uitwisselden en elkaars werk becommentarieerden. Ook kwamen ze bij elkaar thuis en Arntz bleef Escher tot aan diens dood in 1972 bezoeken in het Rosa Spier Huis.