Wij maken op deze website gebruik van cookies en vergelijkbare technieken om bezoek te analyseren en om je relevante boodschappen te tonen op social media. Door op 'Alles accepteren' te klikken geef je toestemming voor de plaatsing ervan en het verwerken van op deze wijze verkregen persoonsgegevens, zoals in ons privacy- & cookiestatement wordt vermeld.
Onze privacy- & cookiestatement:
Hieronder kunt u kiezen voor welke doeleinden u cookies op de website van Escher in Het Paleis wilt toestaan.
De ets is, net als een mezzotint, een vorm van diepdruk. Bij de diepdruk wordt de afbeelding uit het metaal gespaard door deze weg te snijden of met zuur uit te bijten, waarna de inkt in de groef gerold wordt. Bij een ets wordt een wasachtige coating op de gladde plaat aangebracht, een grond, waarna de tekening met etsgereedschap in deze waslaag wordt gekrast. De plaat wordt dan ondergedompeld in bijtmiddel, een zure oplossing. De grond stoot het zuur af, maar in de gekraste gebieden eet het zuur in het metaal en laat het een verzonken lijn achter. De grond wordt verwijderd en er blijft een plaat over met lijnen die er chemisch in zijn gesneden. Dan inkt de kunstenaar de plaat en veegt hij de overtollige inkt weg. De geëtste lijnen houden de inkt vast, terwijl het grootste deel van de plaat glad en vrij van inkt is. Escher experimenteerde met het proces als student, maar stopte er al snel mee: slechts twee kleine etsen van hem zijn bekend.
M.C. Escher, Spoorbrug over de Rijn, bij Oosterbeek, ets, januari 1917
M.C. Escher, Mascotte, ets (tweede staat), januari 1917
Albrecht Dürer, Agony in the Garden, ets, 1515. Collectie: Metropolitan Museum of Art
Parmigianino, The Lovers, ets, 1527-1530. Collectie: Metropolitan Museum of Art
De eerste etsen werden rond 1500 gemaakt in Duitsland en ontstonden uit de Middeleeuwse traditie van het graveren in metalen voorwerpen. Aangenomen wordt dat het proces is uitgevonden door Daniel Hopfer (circa 1470-1536) uit Augsburg, Duitsland. Hopfer was een ambachtsman die harnassen versierde en de methode toepaste op het maken van prenten. De eerste ets zou in 1513 gemaakt zijn door de Zwitser Urs Graf (1485-1528), maar het exacte jaartal wordt betwist. De bekendste kunstenaar uit die periode is de Duitser Albrecht Dürer (1471-1528), die al rond 1515 zijn eerste etsen maakte. Navolgers waren zijn landgenoot Albrecht Altdorfer (1480-1538), de Italiaanse Renaissancekunstenaar Parmigianino (1503-1540) en kunstenaars van de school van Fontainebleau (rond 1540, met onder andere Antonio Fantuzzi). De eerste kunstenaar in Nederland die de etstechniek gebruikte, was waarschijnlijk Lucas van Leyden (1494-1533). Honderd jaar later toonde Rembrandt hoe ongelooflijk goed hij de techniek wist te beheersen.
In de eeuwen daarna raakte de techniek wat in onbruik, uitzonderingen als Giovanni Battista Tiepolo, Giovanni Battista Piranesi, Francisco Goya en James McNeill Whistler daargelaten. Met name de graficus Piranesi stond bekend om zijn etsen. Ook Goya heeft talloze etsen gemaakt, vaak in combinatie met de aquatinttechniek. Tussen 1850 en 1930 was er een hernieuwde liefde voor etsen. Als reactie op de industrialisatie en moderne technologieën zoals de fotografie werd handwerk en ambacht weer 'hip'. Er ontstond een sterke verzamelaarmarkt, waarin voor de meest gezochte kunstenaars zeer hoge prijzen betaald werden. Een aantal grote namen heeft in deze periode etsen gemaakt, waaronder Jean-Baptiste Corot, Paul Signac, Camille Pissarro en Odilon Redon. Tussen 1930 en 1937 creëerde Pablo Picasso een serie van 100 etsen in opdracht van de kunsthandelaar Ambroise Vollard. Deze Vollard Suite wordt wel gezien als een laat hoogtepunt in het gebruik van deze techniek.
Lucas van Leyden, Kaïn doodt Abel, ets, 1520. Collectie: Rijksmuseum
Daniel Hopfer, Drei deutsche Soldaten bewaffnet mit Hellebarden, etsplaat, 1510. Collectie: National Gallery of Art, Washington
Antonio Fantuzzi, The Dispute Between Neptune and Athena, ets, 1540-1545. Collectie: Metropolitan Museum of Art
Rembrandt, Zelfportret met krullend haar en witte kraag, ets, ca. 1630. Collectie: Rijksmuseum
Giovanni Battista Tiepolo, L'Astrologo e il Giovane Soldato, ets, ca. 1735-1740. Collectie: The Royal Collection Trust
Giovanni Battista Piranesi, Veduta della Piazza del Popolo, ets, ca. 1750. Collectie: Metropolitan Museum of Art
Francisco Goya, Disparate – Los Ensacados, aquatint en ets, 1815-19. Collectie: Museo Nacional del Prado
James McNeill Whistler, First Venice Set - Nocturne, ets, 1879–80. Collectie: Metropolitan Museum of Art
Eschers carrière als graficus begint op zijn zeventiende met een linoleumsnede: een portret van zijn vader in 1916. De linosnede of linoleumsnede is een hoogdruktechniek, waarbij delen van een stuk linoleum worden weggesneden zodat de afbeelding wordt ‘uitgespaard’. De techniek is te vergelijken met de houtsnede. Omdat het materiaal zachter is, is het snijden in linoleum makkelijker dan in hout.
Lithografie is een zogenaamde vlakdruktechniek. Het woord is afgeleid van de Griekse woorden λίθος (lithos – steen) en γράφειν (grafein – tekenen/schrijven). Bij lithografie wordt de steen niet ingekerfd, bekrast of gesneden zoals in bijvoorbeeld een houtsnede, maar deze techniek maakt gebruik van de chemische eigenschappen van olie en water. Die willen zich niet mengen en hun onderlinge afstoting is de basis voor het drukken van een litho.
Een houtgravure valt onder de hoogdruk en lijkt sterk op de houtsnede. Bij hout dat gebruikt wordt voor houtsnedes loopt de nerf in de lengte, omdat de planken met de lengte van de stam mee zijn gezaagd. Bij houtgravures snijdt de kunstenaar dwars op die nerf, de zogenaamde kopse kant.
