Escher & Schatten uit de Islam
Tussen juli en november 2013 was in Escher in Het Paleis de tentoonstelling Escher & Schatten uit de Islam te zien. Gelijktijdig was in het Tropenmuseum in Amsterdam de tentoonstelling Escher meets Islamic Art te zien. Allebei de tentoonstellingen laten zien dat islamitische kunst een belangrijke invloed had op het werk van M.C. Escher.
Oud-conservator Micky Piller vertelt in de video meer over vlakvullingen en de visuele overeenkomsten tussen de Islamitische kunst en het werk van Escher.
Voor M.C. Escher is de vlakvulling na 1936 het ideale middel om zijn belangrijkste thema’s, eeuwigheid en oneindigheid, vorm te geven. Escher is onder de indruk van de verfijnde en soms gecompliceerde vlakvullingen die hij in Andalusië in 1922 en in 1936 ziet en natekent. Ze sluiten aan bij wat hij tussen 1919 en 1922 tijdens zijn opleiding tot graficus en vlak daarna had uitgeprobeerd. Wanneer hij in 1937 door zijn oudere halfbroer, geograaf en kristallograaf, Berend Escher de 17 symmetriesystemen van Pólya leert kennen, kan hij zijn fantasie pas echt de vrije loop laten gaan. Jarenlang onderzoekt en varieert Escher deze systemen in schriften, op losse velletjes en in ingekleurde studies. Dit arsenaal vormde een onuitputtelijke bron voor zijn prenten.
In de Islamitische kunst maakt men vlakvullingen op basis van dezelfde symmetrie systemen die Escher onderzocht. Hierdoor bestaan visuele overeenkomsten tussen Eschers prenten met vlakvullingen en objecten uit de islamitische kunst met vlakvullingen. Het is opmerkelijk dat zowel Escher, als ook de islamitische kunstenaars, slechts een passer en een liniaal gebruikten om hun patronen te ontwerpen. Bij Escher veranderen deze vaak in levende wezens: vogels, vissen, vlinders of reptielen. Hij laat vaak een verandering van vorm of een voortdurende beweging met deze motieven zien. In de Islamitische kunst evolueren de vormen naar gecompliceerde abstracte vormen of florale vormen, zoals bloemen en takken.
Voor het eerst maken twee Nederlandse musea met totaal verschillende achtergronden een gemeenschappelijke expositie waarin een vergelijking tussen de islamitische kunst en het werk van M.C. Escher centraal staat: Escher & Schatten uit de Islam in Den Haag en Escher meets Islamic Art in Amsterdam. Aangezien Escher een graficus is en in oplages werkt, is het mogelijk in beide musea een klein aantal dezelfde prenten te laten zien. Bij Escher in Het Paleis ligt het zwaartepunt natuurlijk op de grafiek met wereldberoemde prenten zoals de Metamorphose I, II en III serie, Dag en nacht en Reptielen, en een groot bruikleen uit de vermaarde Islamica collectie van het Gemeentemuseum Den Haag. Het Tropenmuseum legt, naast de grafiek van Escher, de nadruk op tekeningen, studies en zelfstandige vlakvulling oefeningen. Dit werk wordt gecombineerd met topstukken uit de islamitische kunst uit de collectie van het Victoria & Albert Museum in Londen en ook bruiklenen van het Gemeentemuseum Den Haag.
De voorwerpen uit de wereld van de Islam, die zowel in Amsterdam als in Den Haag worden getoond, gebruikte men vooral in een niet-religieuze omgeving. Ze komen uit een groot gebied dat zich grofweg uitstrekt van Spanje tot India. Escher kende dit werk niet. Hij raakte gefascineerd door de Spaans-Islamitische kunst in Granada en Córdoba waar hij in 1922 en later in 1936 met zijn vrouw Jetta mozaïeken natekende.
Uitgeverij THOTH verzorgt een rijk geïllustreerde catalogus in twee talen: Escher & Schatten uit de Islam en Escher Meets Islamic Art.