Zelfportret in bolspiegel, 1950
Waarschijnlijk is er geen kunstenaar die zichzelf zo vaak afgebeeld heeft als Rembrandt van Rijn. Van hem zijn circa veertig zelfportretten bekend. Maar Escher had er ook een handje van. Tussen 1917 en 1950 maakte hij er twaalf, waarvan meerdere waarin hij zichzelf in een bolspiegel vastlegde. In de spiegel kijkend geeft hij zijn eigen beeltenis weer, zoals hij zichzelf ziet, maar ook zoals hij zichzelf wil zien. Een zelfportret is, net als elk ander werk naar de werkelijkheid, een visie op die werkelijkheid. Zeker bij Escher. De kijker wil de kunstenaar zien, maar moet het doen met de versie die de kunstenaar op dat moment van zichzelf wil presenteren.
Dit zelfportret in bolspiegel is de laatste van vier bolspiegelvarianten die Escher maakte en ook zijn laatste zelfportret. In eerdere zelfportretten maakte hij een ontwikkeling door van onzekere jongeman naar zelfbewust kunstenaar en van technische eenvoud naar een virtuoze beheersing van de grafische kunsten. Maar in dit laatste zelfportret maakt hij een terugkerende beweging. Het is een klein en basaal bolspiegelbeeld met alleen de kunstenaar, zijn atelier, zijn papier en zijn handen. Vooral zijn handen. Alsof hij wil zeggen: dit is het. Dit is de kern. Dit is mijn gereedschap. Achteraf gezien zijn deze eenvoud en stilte ironisch: in april 1950 stond Escher aan de vooravond van zijn grote internationale doorbraak. Een doorbraak die hem plezier deed, maar ook overweldigde.
Lees meer over deze zelfreflectie in Zelfportretten 1917 – 1950, een verhaal van oud-conservator Micky Piller.