Morano
Escher was een wandelaar en een kijker zoals steeds weer blijkt. In de eerste Italiaanse jaren maakte hij in het voorjaar een lange trektocht. Hij schreef zijn vriend Bas Kist dat hij dit nodig had om bij te komen van het jaar werken. Hij liep door toen nog onherbergzame streken als de Abruzzen en Calabrië in het zuiden van Italië. Escher bleef tot op hoge leeftijd wandelen, al bracht hij dit terug tot een dagelijkse wandeling vanuit zijn huis in Baarn. Ook toen inspireerde de natuur hem nog steeds tot het maken van nieuwe prenten: Drie Werelden (1955) en Rimpeling (1950) zijn voorbeelden.
In 1930 liep hij samen met twee vrienden en een pakezeltje door Campanië en Calabrië in Zuid-Italië. Zoals altijd maakte hij tekeningen van plekken die hij misschien later nog eens op de een of andere manier zou willen gebruiken. Op 23 mei 1930 bereikten ze het kleine bergstadje Morano. We kunnen eigenlijk Eschers tochten altijd goed nagaan, omdat hij in kleine zakagenda’s de route bijhield. Daarbij dateerde hij zijn tekeningen. Er bestaat ook een foto van Morano uit een van de Italiaanse fotoalbums. Deze foto is hoogstwaarschijnlijk op dezelfde plek genomen waar hij heeft zitten tekenen. De overeenkomsten zijn te groot om toeval te zijn.
Als we naar de houtsnede kijken die Escher in oktober 1930 van Morano maakte, zien we echter iets heel opmerkelijks. De berg is omgedraaid! De foto, tekening en prent laten alledrie de berg zien waar het Italiaanse stadje als een soort slakkenhuis op is gebouwd. De drie voorstellingen zijn allemaal redelijk gedetailleerd. Op de foto is te zien dat het heiig was die dag, er hing een lichte nevel in het dal. Op de tekening worden de flarden dunne bewolking ook aangegeven. In de prent is de mist veranderd in een ragfijn horizontaal lijnenpatroon. Dat lijkt eenvoudig, maar het is technisch waanzinnig moeilijk dit feilloos in hout uit te snijden.
Een houtsnede wordt in een dunne plaat hout gesneden. Deze plaat noemen we het blok. Vroeger werd er met een dikker stuk hout gewerkt. Het was zo dik dat het aan twee kanten kon worden gebruikt. Escher heeft ook nog gewerkt in dikkere houtblokken. De druktechniek is hoogdruk, dat wil zeggen dat alles wat je wegsnijdt een witte lijn wordt en alles wat je laat staan de kleur van de inkt krijgt. Escher werkte voornamelijk met zwarte inkt op wit papier, hoewel we natuurlijk ook zijn kleurtoepassing in een aantal werken kennen.
Bovendien – en dit is in verband met de prent Morano, Calabrië interessant – is iedere prent het spiegelbeeld van de voorstelling die in het hout is gesneden! U kent het wel: je steekt een eenvoudig huisje uit in een stukje linoleum en zet er aan de rechterkant een boompje naast; inkt erover en afdrukken maar. Wat gebeurt er nu als je het blad van de ingeinkte linoleum haalt? Juist, het boompje staat opeens aan de linkerkant!
De vraag die moet worden gesteld als je de reeks van tekening, foto en kunstwerk bekijkt: maakte Escher een onbenullige fout? Zette hij de berg per ongeluk wel goed op het blok en daardoor slecht op het papier? Het antwoord is duidelijk: nee. Hij is een te goed en groot vakman om zo’n beginnersfout te maken. Uiteindelijk gaat het kunstwerk over het gevoel, de ervaring van een bepaald moment of een specifiek landschap. Dit wil Escher ons laten zien. Is de werkelijkheid dan belangrijk? Ja, als aanleiding, maar niet als slaafs na te volgen voorbeeld. Escher draait de werkelijkheid om, om ons als toeschouwers nog intensiever te laten delen in de verbazing die hij als jongen uit het platte Nederland beleefde, daar op die berg waar hij voor het eerst Morano zag liggen.