Reflecties van fascinatie
Met minutieuze precisie is een hand weergeven. De hand houdt een bol vast. Een spiegelende bol. Met daarin de reflectie van een kunstenaar: Maurits Cornelis Escher, een van de bekendste grafische kunstenaars ter wereld. Die tot op de dag van vandaag fascineert door zijn spel met perspectief, ruimte en werkelijkheid. Het is het oeuvre van deze kunstenaar, M.C. Escher, waar ik sinds kort permanent mee mag werken. Twee weken geleden ben ik aangesteld als conservator van Escher in het Paleis. Wat een feest!
Jarenlang heb ik mij gespecialiseerd in het werk van Hollandse en Vlaamse zestiende- en zeventiende-eeuwse meesters. Tentoonstellingen gemaakt, catalogi geschreven, onderzoek gedaan. Collecties bezocht, nieuwe plannen gemaakt en, waar mogelijk, steeds bezig geweest met grafiek.
Grafiek heeft me altijd gefascineerd. Het spel van lijnen op papier. Het ambacht. De reproduceerbaarheid. Al vanaf het begin van de drukkunst is in grafiek vaak de ziel van de kunstenaar te zien. De vluchtige gedachte, de vlijmscherpe satire of het prille experiment. Waar bij schilderkunst vaak veel tijd nodig is om een werk in verschillende verflagen op te bouwen tot één uniek exemplaar, is bij grafiek één drukplaat of steen genoeg om meerdere exemplaren te drukken. Zo kan de kunstenaar een groter publiek bedienen, makkelijker zijn ideeën verspreiden en uitproberen, en is de grafiek vaak het speelveld van de kunst.
Zo ook bij Maurits Cornelis Escher. Hij gebruikte alle mogelijkheden van de grafische techniek om te spelen, reproduceren en te experimenteren. Dit zelfportret in een spiegelbol is niet alleen een afbeelding van de kunstenaar, maar ook de weerspiegeling van zijn geest. Een reflectie van een fascinatie. Een zelfportret door middel van gezichtsbedrog. De illusie van een spiegel. En dan ook nog een ronde spiegel zodat de kunstenaar zijn spel met dimensies ten volle kan benutten.
Eschers gezicht vormt het middelpunt van de spiegelbol en het centrum van de compositie. Scherpe lijnen kenmerken zijn gezicht. Een gezicht met karakter. Het gezicht van een kunstenaar die jarenlang werkte aan zijn oeuvre zonder dat hij werd opgemerkt of gewaardeerd. Een kunstenaar die als jongen slecht was in wiskunde en nu bekend staat om zijn kunst die juist wiskundigen inspireert. Een kunstenaar die niet per se streefde naar schoonheid, maar zijn werk zag als het resultaat van een zoektocht. Escher creëerde zijn eigen werelden, geïnspireerd door verwondering en bewondering voor de wetmatigheden van de ruimte om ons heen. En dat alles door middel van grafiek.
Gisteren was ik voor het eerst in het depot om, in alle voorzichtigheid, Eschers werk te bekijken. Natuurlijk kom je als conservator vaak in depots om het werk van kunstenaars te zien, maar toch.. Er maakt zich altijd een intens vrolijke zenuwachtigheid van mij meester. Nu mag het. Nu gaan we alles van dichtbij bekijken.
Samen met een door de wol geverfde papierrestaurator bekijk ik twee dozen vol met prachtige werken. Sommigen zijn gedrukt op flinterdun papier. Zelfs met de juiste tools durf je ze nauwelijks op te tillen. Het voelt alsof je een vlinder probeert te pakken met de hand. Te mooi en te kwetsbaar om aan te raken.
We zien hoe de inkt die Escher gebruikte zich heeft vastgegrepen in de zachte papiervezels. Hoe sommige houtblokken in een druk net niet aansluiten. We zien dat Escher kleine onregelmatigheden en foutjes heeft weggewerkt door middel van piepkleine retouches en dat hij deze retouches niet zo precies maakte. Vaak zelfs met een iets andere kleur inkt, wat bijvoorbeeld resulteert in een rozige opvulling in een rood vlak. Iets wat ik heel vermakelijk vind, aangezien Escher zo’n precieze indruk maakt.
Kortom, in het depot op een schemerige middag in oktober bij strijklicht komt Escher heel dichtbij. Ik reflecteer over zijn en mijn liefde voor grafiek, en mijn fascinatie voor deze kunstenaar. Ik voel me enorm bevoorrecht. Wat een geluk om conservator te zijn van Escher in het Paleis.