Escher, close up

Op 3 februari is er een nieuwe tentoonstelling geopend in Escher in Het Paleis: Escher, close up. Weinig mensen weten dat Escher een fervent fotograaf was en in deze tentoonstelling geven we voor het eerst een blik in zijn fotoarchief. Een blik die nieuwe perspectieven biedt op de kunstenaar en zijn werk. Hoe kwam deze tentoonstelling tot stand?

Een jaar en drie maanden geleden begon ik in Escher in Het Paleis als conservator. Wanneer je met een nieuwe baan begint, denk je altijd: wat kan ik als persoon toevoegen aan dit bedrijf of deze instelling? In mijn geval: wat kan ik toevoegen aan alle prachtige boeken/tentoonstellingen die al zijn gemaakt over Escher? En daarnaast, hoe kan ik zorgen dat deze kunstenaar en zijn oeuvre relevant blijven in deze wereld en in onze huidige maatschappij? Klinkt hoogdravend, maar toch. Bij een monografisch museum probeer je de kunstenaar en zijn oeuvre te laten fungeren als een geslepen kristal, de verschillende facetten weerspiegelen wat er in de wereld gebeurt. Het kristal is hetzelfde, de weerspiegeling is steeds nieuw.

Wiskundeleraar in de supermarkt

Met die insteek ging ik aan de slag. Ik las zoveel mogelijk literatuur over Escher en ik dook in het archief. Vooral het fotoarchief werkte als een magneet. Ik kreeg een heel persoonlijk beeld van Escher. Alsof ik tijdens mijn middelbareschooltijd mijn wiskundeleraar in de supermarkt tegen kwam. Die man heeft ook een leven. Doet ook boodschappen. Net als jij en ik. Kortom, hoe geniaal ook, Escher bleek een mens.

Dat vond ik heel aantrekkelijk. In een tijd waarin we willen weten wie de mens is achter een politicus, wat de filmster op haar brood eet (geen brood natuurlijk, kan echt niet meer), willen we ook weten wie de mens is achter de kunstenaar. En zeker bij Escher.

Wassenbeeld

Door zijn zelfportretten was er, laat ik vooral voor mezelf spreken, bij mij een bijna wassen beeld ontstaan. Een markante kop met strakke gelaatsuitdrukking en weinig emotie. Niets bleek minder waar. Uit de brieven die ik las, geschreven door Escher, bleek een heel authentiek gevoel voor humor. Een speelse man. Een man die boodschappen doet. Net zoals jij en ik (Heel vaak zelfs. De notities in zijn agenda’s bestaan voor de helft uit boodschappenlijstjes).

Escher als mens

De foto’s in zijn archief beantwoordden aan dit nieuwe beeld. Ik zag hem als verliefde man met zijn verloofde Jetta, ik zag hem met zijn kinderen, ik zag hem op reis met zijn kunstenaarsvrienden; ik zag hem slapend in het stro en aan de wandel in knickerbockers gewapend met woest geruite sokken. En ik zag, heel ontroerend, foto’s die hij had gemaakt van de knuffels van zijn kinderen, waar hij netjes de namen bij noteerde. Opdat hij niet zou vergeten.

Dat beeld, die nieuwe Escher, wilde ik delen. Maar de foto’s bieden nog meer kansen. De foto’s die Escher maakte, bieden een inkijkje in zijn brein. Zijn focus. Zijn fascinaties. Datzelfde brein maakte het duizelingwekkende oeuvre waar wij ons over blijven verbazen. Na onderzoek bleek dat hij, met name bij zijn vroege werk, stelselmatig gebruik maakte van foto’s als onderdeel van zijn voorstudies. Voor landschappen en portretten maakte hij uitgebreide schetsen, maar hij maakte vaak ook een foto vanuit hetzelfde perspectief. Als geheugensteuntje. Een combinatie van beiden, foto’s en grafiek, levert ook een verrassend nieuw beeld op van zijn werkwijze.

Pareltjes

En, ik kwam er ook achter dat Escher prachtig mooie foto’s kon maken. Niemand hoefde hem uit te leggen hoe je een spannende compositie moet maken, hoe je speelt met perspectief of contrast. En dat bleek nog sterker toen we enkele negatieven lieten digitaliseren. Jubelend sprak de fotograaf die ze voor ons digitaliseerde over de negatieven: ‘Pareltjes zijn het! Heel mooi materiaal! En zo goed bewaard gebleven…’

Deze pareltjes en deze nieuwe Escher zijn nu te zien in de nieuwe tentoonstelling in Escher in Het Paleis: Escher, close up. Komt dat zien en laat u (opnieuw) verwonderen.