Een ander perspectief
Escher was een meester in spelen met perspectief. En dan bedoel ik niet alleen de grootse werken die bekend zijn vanwege de daverende optische illusies en manipulatie van de realiteit. Ook eenvoudige schetsen naar het leven wist hij bijzonder te maken door de hoek die hij koos.
Zoals een collega van mij mailde: ‘Hallo allemaal, de vakanties zijn voorbij. Het gewone leven gaat weer beginnen. Zo ook met vergaderingen.’ De vakanties zijn voorbij. En wellicht bent u net terug van een verre luxe vliegreis naar een tropisch oord. Of juist van die kleine camping in Frankrijk waar u gelukkig wordt van alles wat thuis minder aanlokkelijk is: slecht slapen op een gammel bed, de hele dag afwassen, koken zonder de benodigde kruiden, roeien met de riemen die je hebt.
Hoe het ook zij, vakantie biedt altijd een nieuw perspectief. Een frisse blik op het dagelijks leven, meer kennis van andere culturen, of simpelweg meer waardering voor de gerieflijkheid van het eigen huis. Het kan ook letterlijk een ander perspectief bieden: de blik vanuit het vliegtuig. De wereld ziet er zo anders uit vanuit een ander perspectief.
Duizelig
Escher was een meester in spelen met perspectief, ook de eenvoudige schetsen naar het leven wist hij bijzonder te maken door de hoek die hij koos. Een treffend voorbeeld is zijn weergave van het interieur van de Sint Pieter. Diverse kunstenaars hebben hun tijd gewijd aan het weergeven van deze Roomse basiliek. Er zijn veel stemmige weergaven van de architectuur, die vooral uitlokken om het gebouw in het echt te gaan zien. Escher maakte zijn weergave spannend door juist in de binnenring van de koepel te gaan zitten voor zijn schets. Hij koos een verfrissend perspectief, schuin van boven naar beneden. In een scherpe hoek zie je zowel de zijbeuk als het koor vanaf boven. Wanneer men tijdens het schetsen vroeg of hij niet duizelig werd van dit perspectief antwoordde hij enthousiast: ‘Dat is juist de bedoeling!’
Het resultaat is een meeslepende architectonische rollercoaster van een prent, waarbij je het getakel van het wagentje voelt ratelen en je nog net een blik naar beneden kunt werpen voordat je onherroepelijk naar beneden suist.
Een ander perspectief
Nog eentje: de toren van Babel. Talloze keren weergegeven. Alleen al de Hollandse en Vlaamse meesters in de zestiende en de zeventiende eeuw hebben het Bijbelse thema duizenden keren geschilderd, gegraveerd, getekend en geëtst. Altijd met de blik recht op de toren, of van onderen. Wat kon Escher daar nog aan toe voegen? Een ander perspectief!
In Eschers prent bekijk je de toren van Babel vanuit de lucht. En de toren is ook niet rond en lobbig, zoals de gezellige toren van Babel van Bruegel die te zien is in Museum Boijmans van Beuningen. Nee, de toren is strak als een skyscraper en duizelingwekkend hoog. En ook hier kijk je precies op een hoek van het gebouw, zodat de perspectivische werking van de toren optimaal wordt benut.
Zeggingskracht
Prachtig is ook het veel onbekendere werk Nieuwjaarswens 1947. In Eschers oeuvre zie je relatief weinig verwijzingen naar de Tweede Wereldoorlog en de resultaten daarvan. In deze nieuwjaarswens is het wel zichtbaar. Hier kruipen wij, samen met iemand met vervaarlijk gespierde armen, letterlijk uit de put. De oorlog is ruim een jaar voorbij en we zitten midden in de wederopbouw. Bemoedigend zijn de woorden eronder: ‘Wij komen er uit!’ Door het perspectief weet Escher in dit kleine prentje het gevoel van isolement, de armoede, de angst en de beklemming weer te geven die de oorlogsjaren voor velen met zich mee brachten. En tegelijk gloort de verlossing buiten de put: er is immers licht aan het einde van de tunnel. Het perspectief maakt hier de volledige zeggingskracht van de prent.
Lappendeken
De laatste prent doet wellicht weer denken aan het einde van uw vakantie. Daarin verwerkte Escher een blik op de Hollandse polder. Dat wat Nederland zo Nederlands maakt en wat pas echt goed zichtbaar wordt vanuit de lucht: de lappendeken van netjes geordende velden.
Veel van Nederland is tenslotte op de tekentafel ontstaan. Escher werd geïnspireerd door dit perspectief vanuit de lucht en door de ordelijkheid van het landschap die dan nog beter tot zijn recht komt. Hij maakt er een vlakvulling van waarbij de velden geleidelijk overgaan in vogels: het wereldberoemde Dag en nacht.
Hij had destijds nog nooit in een vliegtuig gezeten, maar het perspectief… dat kon hij zich indenken.