Escher Vandaag

Op 20 juli 1969 zette Neil Armstrong de eerste stappen op de maan, precies 50 jaar geleden. Hij klom de trap af, zette een voet op de poederige maanbodem en zei: 'Een kleine stap voor de mens, een grote stap voor de mensheid'. De Apollo 11 missie geldt nog steeds als een van de meest iconische prestaties van menselijk vernuft. Een mijlpaal waarop op allerlei manieren wordt teruggekeken. Ook Escher keek (waarschijnlijk) en heeft de maan op meerdere manieren in zijn werk afgebeeld.

Als een intrigerend juweel op een inktzwarte achtergrond verlichten de schillen uit deze houtgravure de immense donkere ruimte erachter. Concentrische schillen is een van Eschers meest ingenieuze maar ook van de meest mysterieuze werken.

Philippe Druillet, geboren op 28 juni 1944, staat bekend om zijn barokke tekeningen en bizarre sciencefictionverhalen. Na een paar jaar als fotograaf te hebben gewerkt, debuteerde Druillet in 1966 met Lone Sloane, le Mystère des Abîmes, een stripboek dat was geïnspireerd door Druillets favoriete schrijvers H.P. Lovecraft en A.E. van Vogt. Druillet zou later nog covers ontwerpen voor heruitgaven van Lovecrafts werk, en ook een aantal filmposters.

'Als ik Tolkien toch niet had! De eenzame avonden zijn nl voor mijn geduldigheid het moeilijkst. Maar daar helpt hij mij doorheen met zijn fantastische wereld van Hobbits, Elfen, dwergen en goede wizards, gecontrasteerd door de meest afschuwelijke, duivelse monsters.'
Deze ode aan de Britse schrijver en academicus John Ronald Reuel Tolkien (1892-1973), die wereldberoemd werd door zijn fantasy-cyclus The Hobbit, The Lord of the Rings, en het postuum gepubliceerde The Silmarillion, stamt uit een brief van Escher aan zoon George van 29 juni 1962. Zoon Arthur had hem eerder dat jaar op The Hobbit getrakteerd, een boek waarin hij fanatiek las tijdens zijn noodgedwongen bedlegerigheid.

In juni 1932 kreeg Escher een opdracht van het Nederlands Historisch Instituut in Rome. Het instituut wilde aandacht besteden aan een kerk waarvan de zichtbaarheid door de opkomende nieuwbouw in de hoofdstad werd bedreigd. In de litho die Escher van deze San Michele dei Frisoni (de Friezenkerk) maakte, veroorlooft hij zich flink wat vrijheid. Hij beeldt namelijk niet de huidige (gebouwd in 1141) maar de eerste versie van de kerk af. Het origineel werd in 1084 door de Noormannen vernietigd tijdens de investituursstrijd. Deze strijd staat bekend als het conflict tussen de keizer van het Heilige Roomse Rijk Hendrik IV en de toenmalige paus Gregorius VII.

Vorige week is een vitrine onthuld in Escher in Het Paleis met daarin een bijzondere schenking. Deze komt van de heer en mevrouw Hoogendijk-Floor. Gedurende de jaren heeft dit echtpaar meerdere werken van M.C. Escher aangeschaft, die recentelijk aan Escher in Het Paleis zijn geschonken. In hun bezit waren onder meer een vignet met vissen en het bijbehorende houtblok. Escher heeft maar weinig intacte houtblokken achtergelaten na zijn dood en de meesten daarvan zijn in particulier bezit. Deze gift is voor het museum daarom van onschatbare waarde.

Escher was een wandelaar en een kijker. Dat zijn twee liefhebberijen die gelukkig prima te combineren zijn. In zijn Italiaanse jaren maakte hij elk voorjaar een lange trektocht door toen nog onherbergzame streken als de Abruzzen en Calabrië. Hij keek zijn ogen uit en verwonderde hij zich over de schitterende natuur en het eigenzinnige landschap dat hij daar aan trof. Daarbij bekeek hij de omgeving op zowel op micro- als macroniveau. Hij kon met net zoveel bewondering naar een plantje of een insect kijken als naar een berg of een kustlijn. Nadat hij in 1941 naar Baarn was verhuisd, ging hij fanatiek door met dat wandelen en kijken. Hij liep vele uren door de bossen rond zijn woonplaats, met net zoveel aandacht voor de Nederlandse natuur als voor de Italiaanse.
In het voorjaar van 1933 was hij op Corsica, het Franse eiland dat gevoelsmatig net zo goed bij Italië had kunnen horen. Corsica was lang onderdeel van het Romeinse rijk en was daarna honderden jaren bezet door de Republiek Genua. Pas na de Franse Revolutie werd het een integraal deel van Frankrijk. Het onherbergzame eiland oefende een grote aantrekkingskracht uit op Escher, vanwege het ruige en afwisselende landschap en het gebrek aan mensen.

Even verdwaald raken in de wereld van M.C. Escher. Willen we dat niet allemaal?
Een paar maanden geleden kwam mij voor het eerst het nieuwste prentenboek van Wouter van Reek onder ogen. De illustrator en prentenboekmaker heeft zich voor dit boek laten inspireren door niemand minder dan M.C. Escher. Op speelse wijze licht Wouter de bètakant van het werk van Escher uit in een boek voor jong en oud.
Het project waar Wouter dag in, dag uit aan werkte, leidde tot het idee voor een speelse en vrolijke tentoonstelling in Escher in Het Paleis.

In mei 1971 maakte Escher zijn laatste vlakverdeling, een tekening in Oost-Indische inkt en waterverf van een figuurtje dat hij zelf een 'spookje' noemde. Het was de laatste in een lange serie in schriften gemaakte vlakvullingen, maar het was ook in een ander opzicht een opmerkelijke tekening.
In 1962 was de Britse wiskundige Roger Penrose in Nederland en hij bezocht Escher in zijn huis in Baarn. De twee hadden elkaar leren kennen nadat Penrose werk van Escher had gezien tijdens het Internationaal Mathematisch Congres in 1954. Ze begonnen een briefwisseling die in 1960 zou leiden tot de prent Klimmen en Dalen. Penrose is zijn hele carrière gefascineerd geweest door vlakvullingen, een fascinatie die hij deelde met Escher. Penrose kreeg van Escher een prent en hij gaf zijn gastheer op zijn beurt een houten puzzel.

Van 5 tot 31 mei 1955 was er in het Stedelijk Museum in Amsterdam een tentoonstelling te zien onder de naam 'Kunstenaars herdenken 5 mei'. Deze viel samen met de eerste nationale herdenking: 5 mei 1955 was het voor het eerst dat Bevrijdingsdag als nationale feestdag in Nederland werd gevierd. De tentoonstelling was een initiatief van de gelijknamige stichting die op 1 april van dat jaar was opgericht. Escher was onder andere vertegenwoordigd met Andere Wereld en met Rimpeling.