Escher en de Waddeneilanden
De Waddeneilanden zijn vijf eilanden in het noorden van Nederland die een thuis vormen voor de eilanders, maar vooral ook een geliefde vakantiebestemming zijn. De Wadden vormen een stukje Nederland dat als buitenland aanvoelt, alleen al vanwege de bootreis die je moet maken om op een van de eilanden te komen. Veel vastelanders hebben het gebied weleens bezocht, om uit te waaien aan het strand en de eilandsfeer te proeven. Die aantrekkingskracht is er al lang. Ook in het jonge leven van M.C. Escher was het gebied een populaire bestemming. Zo bezocht zijn familie Ameland in de paasvakantie van 1898, op het moment dat Escher nog in moeders buik zat. Zij besloot echter niet mee te gaan op de familietrip, omdat zij in verwachting was van ‘Maukie’.*
Later heeft Escher zelf wel meermaals een bezoek aan de Waddeneilanden gebracht. De bronnen over zijn leven wijzen uit dat hij in de oorlogsjaren (1914-1918) op Terschelling en Vlieland is geweest.** Buitenlandse reizen waren op dat moment niet mogelijk en daarom trok hij met zijn vrienden Jan van der Does de Willebois en Bas Kist, af en toe in het gezelschap van zijn vader, rond in eigen land. Escher had een liefde ontwikkeld voor fotografie, nadat hij in 1913 zijn eerste fototoestel had gekregen. Hij nam het overal mee naartoe, zeker ook om dit soort reizen vast te leggen.
De eilanden waren ook plekken waar hij graag tekende. Een mooi voorbeeld van een tekening die daar ontstond, is zijn portret van een man uit oktober 1920 uit de collectie van Kunstmuseum Den Haag. Hij legt het karakteristieke hoofd en profil vast, met de blik vooruit, een pet op zijn hoofd en een snor. Het werk heeft een wat meer hoekige stijl, wat atypisch is voor Escher, met een uitgesproken licht-donker contrast. De identificatie van de afgebeelde persoon is gelukkig gemakkelijk dankzij het opschrift van Escher rechtsboven: Pieter-Jan Zvtphen Texel X-’20. Deze korte titel slaat op de zomer van 1920, wanneer hij bij deze Pieter-Jan verblijft op Texel. Dankzij de vader van Escher, die een uitgebreide levensschets bijhield, is bekend dat Maurits op 13 augustus terugkeert van Texel, ‘waar hij ongev. 3 weken woonde bij een boer Zutphen, bij de Koog, grootendeels met Jan Willebois. Hij maakte er veel teekeningen o.a. van zijn hospes en diens 14 jarige dochter.’ Waarschijnlijk heeft Escher de tekening die hij van zijn gastheer maakte na zijn terugkomst uitgewerkt in deze gedetailleerde inkttekening.***
Er bestaan meerdere tekeningen van Eschers hand die de Waddeneilanden verbeelden, maar die bevinden zich in particuliere verzamelingen. Op Terschelling is Escher het meest geweest, zowel in juli 1919 als begin september 1922. Hij was hier samen met vriend Jan, die mogelijk op deze tekening te zien is, slapend in een stoel op een terras. Het is een snelle pentekening waarop veel gebeurt en waar met de kleinste halen de suggestie van struiken wordt gewekt. Totaal anders van stijl dan de strakheid van het portret van Pieter-Jan Zutphen en Eschers latere werk dat bekend zal komen te staan om zijn precisie, waartoe hij gekomen is door allerlei stapjes in het experimenteerproces. Het uitzicht vanaf dit terras van pension Midsland, tegenwoordig De Witte Handt, op de Westerdam is voor de bewoners zeer herkenbaar als de polder van Baaiduinen met in de verte de vuurtoren de Brandaris.****
Nog geen twee weken na zijn laatste bezoek aan Terschelling ging Escher op reis naar Spanje en Italië. Hij vertrok op 13 september 1922. Het was het begin van een jarenlange fascinatie voor Spaans-Islamitische kunst en Italiaanse landschappen, waardoor Eschers interesse in het weergeven van het Nederlandse landschap al snel naar de achtergrond verdween. Het Italiaanse landschap verschilt weliswaar sterk van de eilanden, maar in beide omgevingen vond hij de rust waarnaar hij op zoek was. Op beide plekken kon hij naar hartenlust wandelen en opgaan in de natuur. Die natuurbelevenis was voor Escher de essentie en die vond hij zowel op de Wadden als in Italië.
Op een paar bezoekjes na zou hij bijna twintig jaar niet meer in Nederland komen. De Waddeneilanden heeft hij hoogstwaarschijnlijk niet meer bezocht, wellicht alleen nog in gedachten.
Bronvermelding
[*] Wim Hazeu, M.C. Escher, Een biografie, Meulenhoff, 1998, blz. 19-20
[**] Wim Hazeu, M.C. Escher, Een biografie, Meulenhoff, 1998, blz. 35
[***] Leven en werk van M.C. Escher, onder redactie van J.L. Locher, Meulenhoff, 1981, blz. 19; Levensschets G.A. Escher, Nationaal Archief, inv. nr. 2.21.371, 80, blz. 172 (13 augustus 1920)
[****] Leven en werk van M.C. Escher, onder redactie van J.L. Locher, Meulenhoff, 1981, blz. 23; Wim Hazeu, M.C. Escher, Een biografie, Meulenhoff, 1998, blz. 43 en 78; Levensschets G.A. Escher, Nationaal Archief, inv. nr. 2.21.371, 80, blz. 16 en 23 (4 en 25 juli 1919); ibid., 83, blz. 156 (1 september 1922)