Van lijstje tot kader

Het werk van Escher staat onder andere bekend om zijn optische illusies en zijn spel met perspectief. Dagelijkse onderwerpen kon Escher ongewoon maken door het standpunt of de uitsnede die hij koos. Fotografie was daarvoor de ideale voedingsbodem, dat begon al toen Escher 15 jaar was.

In het vorige verhaal liet ik zien hoe fotografie een rol speelde in Eschers weergave van landschappen, nu bekijken we de invloed vanuit een heel andere hoek. Letterlijk.

Die blik..

Schetsen, houtsnijden en lithograferen kosten tijd, planning en overweging. Fotografie is veel vlugger, een fractie van een seconde. Dat maakt de fotografie tot het ideale speelveld. Het is frivoler en sneller, het medium voor het experiment. Escher experimenteerde in zijn jongere jaren dan ook graag met fotografie. Probeersels met contrasten tussen licht en donker, groot en klein, en perspectief. Escher schoot ze allemaal. Die probeersels vormden de voedingsbodem voor Eschers blik als kunstenaar. De blik die hem groot zou maken. Die blik, die uitsnede waarmee hij het alledaagse tot kunst verhief.

Deze neiging had Escher al vroeg. Hoe vroeg is heel duidelijk te zien in de tentoonstelling Escher, close up. In zijn eerste album uit 1913, samengesteld uit foto’s onder andere gemaakt op een vakantie in Frankrijk, zie je al de neiging bij de 15-jarige Escher om rare uitsneden te maken. Het zaadje is geplant.

Lijstje om de lijster

In Eschers tweede fotoalbum, met foto’s gemaakt tussen 1915 en 1918, vond ik iets heel bijzonders. Op de foto van een lijster had Escher een heel klein lijstje aangebracht in potloodstrepen. De vluchtige natuur van de vogel, gegrepen in een foto, omlijst in grafiet. De foto blijkt de basis van de linoleumsnede Jonge lijster uit 1917. Uit diezelfde tijd vond ik vervolgens de foto van een jongetje, ook daar had Escher een kadertje op aangebracht en ook daarin herkende ik een vroege prent Kinderkop van Escher. En toen? Toen was het hek van de dam. Het idee van deze tentoonstelling was geboren.

Nee lieverd, ga jij maar even iets voor jezelf doen

Neem een bekend werk zoals Marseille. Wanneer Escher de romantische havenstad aan de Cote d’Azur bezoekt in 1936 met zijn vrouw, maakt hij geen schetsen van zijn geliefde bij kaarslicht. Geen vlugge krassen van schalkse blikken in krappe hotelkamers. Geen idyllische scenes aan de vloedlijn. Niet bepaald. Er kwam één werk voort uit zijn bezoek aan de havenstad: het gezicht op de Notre Dame de la Gare door de strakke lijnen van de Pont Transbordeur. De stad Marseille verleidde hem vooral tot het maken van een ongewoon portret, vanuit een ongewone hoek.

Inspiratie achter de lens

Contouren, afsnijdingen, sterke contrasten; de prent Marseille geeft bijna een fotografische beeld van de stad. En dat is niet gek, want Escher maakte ook foto’s vanuit dit perspectief. De beelden vertonen grote overeenkomst met de prent die hij uiteindelijk maakte. De prent maakte hij van de tekening; de inspiratie voor de uitsnede deed hij op achter de lens.